આ મારું સપનું છે શર્મા, મારે જગતનો ફર્સ્ટ હ્યુમન લૂક રૉબોટ સર્જવો છે

એક અધૂરી વાર્તા – નવલકથા – પ્રકરણ-૧

• નીલમ દોશી, હરીશ થાનકી

ઓહ યેસ..! આઇ થિન્ક..આઇ હેવ ડન ઇટ..! ડૉ. કુલદીપનો ચહેરો હજાર વૉલ્ટની રોશનીની માફક ઝગમગી ઊઠ્યો. કોઈ નવી વસ્તુને પહેલી વાર જોતા એક શિશુની આંખમાં જે અચરજ છવાય અને વિસ્મયના દીવા પ્રગટી ઊઠે એમ ડૉ. કુલદીપની આંખોમાં વિસ્મય, રોમાંચ અને ગૌરવના દીપ પ્રગટ્યા હતા. આંખનું મટકું યે માર્યા સિવાય અત્યંત મુગ્ધતાથી તે પોતાની સામે ઊભેલી સ્ત્રીને એકીટશે નીરખી રહ્યા. જાણે આ પહેલાં તેમણે જિંદગીમાં કોઈ સ્ત્રી જોઈ જ ન હોય! પહેલી પ્રસૂતિની અથાગ પીડા પછી એક મા પહેલીવાર પોતાના શિશુને નીરખીને જે રોમાંચ અને પરમ સંતોષ અનુભવે એવી જ કોઈ અનુભૂતિની આભા ડૉ. કુલદીપના ચહેરા પર ઝળહળી રહી. કદી ન થંભતો કાળનો પ્રવાહ, ઘડિયાળના કાંટા આજે તેમને માટે જાણે થંભી ગયા હતા. શું ડૉ. કુલદીપે જિંદગીમાં કોઈ સ્ત્રી જોઈ જ નહોતી?

પળો વીતી, કલાકો, દિવસો કે યુગો…એનું ભાન આ ક્ષણે ડૉ. કુલદીપને થાય એમ નહોતું. ખરેખર જ પોતે આ ચમત્કાર કરી શક્યા છે? સામે દેખાતી આ અપ્રતિમ, અનિંદ્ય સ્ત્રી તેનું સર્જન છે? આ કોઈ સપનું તો નથી ને? સપનું જ કહેવાય ને…? એક સાકાર થયેલું સમણુ..વરસોની અથાગ મહેનત, રાત-દિવસના દીવાનગી જેવું ઝનૂન, અનેક લોકોના ઉપહાસ, મજાક મસ્તીનું પાત્ર બન્યા પછી, એક પાગલ, એક તરંગી, ધૂની મિજાજના વૈજ્ઞાનિકનું બિરુદ પામ્યા પછી, બધેથી હડસેલાઈને પણ પોતાની ધૂન ન છોડ્યા પછી…જે સમણુ સાકાર થયું હતું તેની આ સંમોહક પળ હતી.

જે સપનું સાકાર થતાં પૂરા દસ વરસ લાગ્યા હતાં એને નીરખતા સમય થંભી ગયાનો અહેસાસ ન થાય તો જ નવાઈ!

છેલ્લા કેટલાયે દિવસથી ડૉ. કુલદીપ કદાચ ભૂખ તરસ સુધ્ધાં વિસરી ગયા હતા. વિશ્વમાં એ અને એમનું સર્જન, એ બે સિવાય જાણે ત્રીજી કોઈ વાતનું અસ્તિત્વ જ તેમને માટે નહોતું રહ્યું. આખરે આજે તેમની મહેનત રંગ લાવી હતી. જાણે કે તેમનું જીવનકાર્ય પૂરું થયું હતું.

જોકે કોઈ પણ કાર્ય પૂરું થયું એ તો કદાચ માનવીનો ભ્રમ.. બાકી ભાવિના ગર્ભમાં શું છૂપાયેલું છે એ કાળા માથાનો માનવી આજે અવકાશયુગમાં, ટૅક્નોલોજીની અંબાડીએ બેસીને પણ ક્યાં જાણી શક્યો છે? કુદરત પર વિજય મેળવી લીધો છે એવા ભ્રમમાં રાચતા માનવીને જ્યારે કુદરતની એક થપાટ લાગે છે ત્યારે એક પળમાં તેના ભ્રમના તાણાવાણા તૂટે છે અને પોતે કેટલો વામણો છે એનું ભાન થતું હોય છે. આજે ડૉ. કુલદીપને કદાચ ભલે પોતાનું જીવનકાર્ય પરિપૂર્ણ થતું લાગ્યું હોય, પણ કદાચ હવે જ તેનું જીવનકાર્ય શરૃ થતું હોય એવી શક્યતા પણ કેમ નકારી શકાય? કાળદેવતા કંઈક જુદું વિચારતા હોય એવું પણ બને ને?

જે હોય તે, પણ આ ક્ષણે તો ડૉ. કુલદીપની એ ફિલિંગ્સ ખોટી નહોતી. દસ વરસથી જે માનવી એક જ સપના પાછળ ઝઝૂમ્યો હોય, એ સપનું સાકાર થવાની વેળાએ તેના મનમાં અનેક તરંગો ન જન્મે તો જ નવાઈ…! ડૉ. કુલદીપના તરંગોનો તો આમ પણ પાર જ ક્યાં હતો? તેઓ ચોક્કસપણે માનતા કે ટૅક્નોલોજીને વળી સીમાડા કેવા? એક નવી શોધ બીજી અનેક શક્યતાઓને આપોઆપ જન્મ આપતી હોય છે.

શું હતું ડૉ. કુલદીપનું સપનું?

ડૉ. કુલદીપ દેશના અગ્રગણ્ય વૈજ્ઞાનિક હતા. ભારત સરકાર સંચાલિત એક વિશાળ વૈજ્ઞાનિક સંસ્થા ‘ઇન્ડિયન રૉબોટ રિસર્ચ ઓર્ગેનાઇઝેશન’ કે જે ‘ઇરો’ના નામથી જાણીતી હતી તેની સાથે તેઓ વરસોથી જોડાયેલા હતા. ઇસરોની જેમ ઇરોનું પણ તેના ક્ષેત્રમાં આગવું સ્થાન બની ચૂક્યું હતું. ઇરોના અનેક વિધ સંશોધન કાર્યને લીધે જ છેલ્લાં કેટલાંક વરસોમાં રૉબોટિક ક્ષેત્રે વિશ્વમાં ભારતનું નામ અવ્વલ દરજ્જામાં મૂકાયું હતું. સમગ્ર વિશ્વએ ઇરોની નોંધ લેવી પડી હતી. ઇરો સંસ્થા રૉબોટિક ક્ષેત્રે  જાતજાતનાં અનેક સંશોધન તો કરતી જ હતી, સાથે-સાથે દુનિયાની જાયન્ટ સાઇઝની  ફેક્ટરીઓની જરૃરિયાત અને ડિમાન્ડ મુજબ રૉબોટ બનાવતી અને તેને સપ્લાય પણ કરતી હતી.

ડૉ. કુલદીપ ઇરોના ચૅરમેન હતા. ઇરોના વૈજ્ઞાનિકોમાં એમનું સ્થાન સૌ પ્રથમ હતું.  થોડા તરંગી કે ધૂની હોવાની એમની છાપ જરૃર હતી, પરંતુ એમની પ્રખર બુદ્ધિમત્તા અને નિષ્ઠા માટે કોઈને શંકા નહોતી. આમ પણ જિનિયસ લોકો થોડા તરંગી ન હોય તો એ કદાચ જિનિયસ હોઈ જ ન શકે. ડૉ. કુલદીપ પણ કદાચ આવા જ એક જિનિયસ, ધૂની વૈજ્ઞાનિક હતા. એકવાર મગજમાં કોઈ ધૂન ચડે પછી એની પાછળ મહેનત કરવામાં તેઓ પાછું વાળીને જુએ એવા નહોતા. તેમના ફળદ્રુપ ભેજામાં અવનવા આઇડિયાઓ આવતા રહેતા. જોકે દરેક આઇડિયા અમલમાં મૂકી શકાય તેવા નહોતા, પણ ડૉ. કુલદીપની કલ્પનાઓનો કોઈ અંત, કોઈ મર્યાદા નહોતી. ઇરોના જ અમુક વૈજ્ઞાનિકો ખાનગીમાં તેમને શેખચલ્લી કહેતા પણ અચકાતા નહીં. ડૉ. કુલદીપ એનાથી અજાણ હતા એવું પણ નહોતું, પરંતુ એવી કોઈ વાતની પરવા કરે તો એ ડૉ. કુલદીપ શાના? ડૉ. કુલદીપની પ્રબળ માન્યતા હતી કે સો અશક્ય કલ્પનાઓમાંથી એકાદ કલ્પના પણ સાકાર બને તો પણ એ ક્યાં ઓછું હતું..? આમ પણ વિજ્ઞાનની મોટા ભાગની શોધો આવા કોઈ શેખચલ્લી તરંગોને આભારી હોય છે ને? આજે ટી.વી. ભલે એક સામાન્ય શોધ લાગે, પણ જ્યારે કોઈના દિમાગમાં પહેલી વાર એની કલ્પના આવી હશે ત્યારે તો એ પણ એક તુક્કો, એક તરંગ જ લાગ્યો હશે ને?

ડૉ. કુલદીપના દિમાગમાં જે પણ કલ્પના, તરંગો આવે એને શક્યતાની એરણ પર ચકાસ્યા સિવાય તેઓ રહી શકતા નહીં. કોઈ પણ વાતમાં જલ્દીથી હાર માની લેવાનું એમના સ્વભાવમાં જ નહોતું. આ સ્વભાવ કદાચ તેમને તેમના પ્રખર બુદ્ધિશાળી પિતા તરફથી વારસામાં મળ્યો હતો. શરૃઆતમાં ડૉ. કુલદીપ તેમના તુક્કાઓ, કલ્પનાઓ અન્ય સાથી વૈજ્ઞાનિકો સાથે શેઅર કરતા, પરંતુ ઘણીવાર તેના હવાઈ કિલ્લાની રચના સાંભળીને બધા મનમાં હસતા, પરંતુ તેમના હોદ્દા, તેમના સ્થાન અને માનને લીધે કોઈ તેમની વાતનો વિરોધ પણ કરતા નહીં.  ડ્યુટીના કલાકો સિવાય પણ એમનો આખો દિવસ અહીં જ પસાર થતો. શરીર થાકીને લોથ ન થઈ જાય ત્યાં સુધી તેઓ કામ કરતા રહેતા. કામ એમને માટે એક પૂજા હતી. અહીં આખો વખત તેઓ વિવિધ અખતરામાં રચ્યાપચ્યા રહેતા.

આમ પણ હવે દુનિયાના દરેક દેશમાં રૉબોટ બનાવવાની કામગીરી તેમાં રહેલી શક્યતાના અંત સુધી પહોંચી ચૂકી હતી એવું જરૃર કહી શકાય એમ હતું. બરાબર આ સમયે ડૉ. કુલદીપના દિલો-દિમાગમાં એક જબરદસ્ત પ્લાન, તરંગ, તુક્કો જે કહો તે આવ્યો હતો. અત્યાર સુધી વિશ્વમાં જે-જે રૉબોટ બનાવવામાં આવ્યા હતા તે બધામાં કમ્પ્યૂટરની આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ મૂકવામાં આવી હતી. એથી રૉબોટ સામાન્ય માનવી કરતાં અનેક ગણા બુદ્ધિશાળી બની ચૂક્યા હતા. આ બધા રૉબોટ પાસેથી તેના પ્રકાર મુજબ જાત-જાતની કામગીરી લઈ શકાતી હતી. ઘરના રોજિંદા કામથી માંડીને જાયન્ટ ફેક્ટરીઓમાં એનો બખૂબી ઉપયોગ થતો. સાવ છેલ્લે જે રૉબોટ બન્યા તે ટૅક્નિકલી એટલા બધા પરફેક્ટ હતા કે એ માનવ શરીરના અઘરા ગણાતાં ઑપરેશનો પણ ખૂબ આસાનીથી કરી શકતા હતા.

ડૉ. કુલદીપને હંમેશાં લાગતું હતું કે રૉબોટ બનાવવા બાબતે જે કાંઈ થઈ શકે છે તેના પ્રમાણમાં અત્યાર સુધી જે થઈ ચૂક્યું છે એ અંતિમ નથી. સુપર ઇન્ટેલિજન્સથી કામ કરતો રૉબોટ પણ એમને અપૂર્ણ લાગતો. અપૂર્ણ એટલા માટે લાગતો કે એ રૉબોટ દેખાવમાં તદ્દન મશીન જ લાગતો. કુલદીપ માનતા કે રૉબોટ અદ્દલોઅદ્દલ માણસ જેવો દેખાવો જોઈએ. એકદમ હાડ-ચામના માનવ જેવો. તેનામાં ‘હ્યુમન ટચ’ દેખાવો જોઈએ જેથી તેની સાથે કામ પાડતી વખતે કોઈને સાવ યાંત્રિકતા ન લાગે. કુલદીપ એ બાબતે બહુ સ્પષ્ટ હતા કે રૉબોટ એ કાંઈ ટી.વી., કમ્પ્યૂટર કે વૉશિંગ મશીન નથી. રૉબોટ માટે ગુજરાતી શબ્દ છે ‘યંત્ર માનવ’. જો તેને માનવ ગણવામાં આવતો હોય તો તે અવશ્ય માનવ જેવો દેખાવો જોઈએ. દેખાવો જોઈએ એટલું જ નહીં, પરંતુ સાથે-સાથે એનામાં માનવ જેવી સંવેદના પણ હોવી જોઈએ. એ માનવીની જેમ જ વિચારી શકતો હોવો જોઈએ, લાગણી અનુભવી શકતો હોવો જોઈએ.

ડૉ. કુલદીપની આ કલ્પના બાબતે એમના અધિકારીઓ દ્વારા ઘણા લાંબા વખત સુધી દેશ-વિદેશના વૈજ્ઞાનિકો સાથે આ બાબતે વિશદ ચર્ચા વિચારણા ચાલી. શરૃઆતમાં થોડા અખતરાઓ પણ કરવામાં આવ્યા, પણ સફળતાના કોઈ ચાન્સીસ ન દેખાતા બધાએ એ વિચારને અશક્ય ગણીને છોડી દીધો. એટલું જ નહીં, ડૉ. કુલદીપને પણ એ તુક્કો છોડી દેવા સમજાવ્યા હતા, પરંતુ ડૉ. કુલદીપ કોઈ રીતે એ તરંગને મનમાંથી છોડી શક્યા નહોતા. અન્ય વૈજ્ઞાનિકોને ભલે એ અશક્ય લાગ્યું હોય, પણ કુલદીપના ધૂની સ્વભાવ માટે દરેક શક્યતાને પૂરી ચકાસ્યા સિવાય છોડવાનું શક્ય નહોતું. એ જલ્દીથી હાર માને તેમ નહોતા. એથી આખો દિવસ એ પોતાની ડ્યુટીમાં મશગૂલ રહેતા અને એ પછીના સમયમાં રૉબોટ પર પોતાની રીતે અખતરા કરવા લેપટોપ પર મંડી રહેતા. જાતજાતની ગણતરીઓ તેમના દિમાગમાં રાત દિવસ ચાલતી રહેતી. કોઈ પણ રીતે આ રૉબોટને માનવદેહ મળવો જોઈએ, એનામાં માનવી જેવી જ સંવેદનાઓનું આરોપણ શક્ય છે  એવી માન્યતા દિવસે દિવસે તેમના મગજમાં દ્રઢ થતી જતી હતી.

એ વાતને પૂરો એક દાયકો વીતી ગયો હતો. કોઈને કલ્પના સુધ્ધાં નહોતી કે ડૉ. કુલદીપ હજુ તેમના દિમાગમાં એ વાત માત્ર સંઘરીને બેઠા જ છે. એટલું નહીં, બલ્કે એના પર રાત-દિવસ મથી રહ્યા છે. જોકે ડૉ. કુલદીપની આસિસ્ટન્ટ મિસ આયનાને તેના આ સાહેબમાં પૂરી શ્રદ્ધા હતી. ડૉ.કુલદીપની દરેક વાતમાં, દરેક કાર્યમાં તે હંમેશાં સાથ આપતી. છતાં ન જાણે કેમ પણ ડૉ. કુલદીપે પોતાના આ પ્રયોગની કોઈ વાતમાં આયનાને પણ સામેલ નહોતી કરી. કદાચ નિષ્ફળ જવાય તો? એવો કોઈ ભય હશે કે કેમ? સફળતા કે નિષ્ફળતા જે હશે તે એના એકલાની જ હશે. એવી કોઈ ભાવના કદાચ કામ કરતી હશે.

છેલ્લાં બે વરસથી તો એમણે પોતાની કલ્પનાને સાકાર કરવા પોતાના વિશાળ ઘરમાં જ પપ્પાના વખતથી ચાલતી ખાનગી પ્રયોગશાળાને અદ્યતન બનાવી દીધી હતી. આ માટે અમુક કામ તેઓ ઇરોની પ્રયોગશાળામાં કરતા અને બાકીના કામ માટે ઘેર લેપટોપ પર મચ્યા રહેતા. ઇરોમાંથી  આવીને સીધા પોતાની લેબોરેટરીમાં ઘૂસી જતા અને પછી સમય સાથેનો એમનો સંપર્ક સાવ છૂટી જતો.

‘આ મારું સપનું છે શર્મા, મારે જગતનો ફર્સ્ટ હ્યુમન લૂક રૉબોટ સર્જવો છે, જે ફક્ત એક મશીન બની રહેવાને બદલે સામાન્ય માનવીની જેમ જ દરેક સંવેદના પણ અનુભવી શકે. એક એવો રૉબોટ.. જેને કોઈ પહેલી વખત જુએ તો માની જ ન શકે કે આ એક યંત્ર માનવ છે. માત્ર જોવાથી જ શું કામ! કોઈ તેને સ્પર્શ કરે તો પણ ખ્યાલ ન આવે કે આ જીવંત વ્યક્તિ નથી. એક માનવ દેહમાંથી છલકતી ઉષ્મા તેના સ્પર્શમાં અનુભવાવી જોઈએ. તેનાં વાણી-વર્તનમાં લાગણીઓ છલકવી જોઈએ. તે દરેક વાત કે ઘટના પ્રત્યે માત્ર યાંત્રિક નહીં, પરંતુ ભાવનાત્મક પ્રતિભાવ આપી શકવા માટે સમર્થ હોવો જોઈએ. તેના ચહેરા પર હાસ્ય, રુદન, કરુણા, પ્રેમ, દર્દ દેખાવા જોઈએ.’ એકવાર એમણે ઇરોના જ એક  સહ વૈજ્ઞાનિક ડૉ. શર્મા પાસે જ્યારે કુલદીપે પોતાનું મનોજગત ખુલ્લું મૂક્યું ત્યારે…

‘અર્થાત સર, તમારે રૉબોટ નહીં, પણ માનવ જ સર્જવો છે?

‘સર, એ આપણુ કામ નહીં ને આપણુ ગજું પણ નહીં. ઈશ્વરના એ અબાધિત ક્ષેત્રમાં આપણો પ્રવેશ શક્ય નથી. સર, મને લાગે છે આપણુ કામ ઉત્તમ મશીન, રૉબોટ બનાવવા પૂરતું છે, માનવ બનાવવાનું નહીં. કદાચ  એ શક્ય પણ બને તો શું થાય એની કલ્પના કરી છે કદી? એનું પરિણામ શું આવે? જોકે એવી ચિંતા આપણે નહીં કરવી પડે કેમ કે એ શક્ય જ નથી.’

ડૉ. શર્માએ ભલે તેમની કલ્પનાના લીરેલીરા ઉડાવી દીધા હતા, પણ ડૉ. કુલદીપ પોતાના આત્મવિશ્વાસમાંથી ડગ્યા નહોતા. જેને જે માનવું હોય તે માને..અને કદાચ પોતે નિષ્ફળ જાય તો પણ શું? બાકી પ્રયત્ન કર્યા પહેલાં હાર કેમ માની લેવી? અને પ્રયાસમાં કચાશ તો એમના માટે સંભવ જ નહોતી.

ડૉ. શર્માને જે વાત અશક્ય લાગી હતી એ જ વાત ડૉ. કુલદીપના મનનો કબજો કરી ચૂકી હતી. એક દિવસ પોતે દુનિયાને દેખાડી દેશે અને ત્યારે પોતાને ધૂની માનીને હાંસી ઉડાવતા અન્ય વૈજ્ઞાનિકો જોતા રહી જશે.  પોતાના આ પ્રોજેક્ટ માટે તે ગમે તે ભોગ આપવા તૈયાર હતા. આમ પણ જલદીથી હાર માની લેવી એ તેમના સ્વભાવમાં નહોતું. હા, જ્યાં સુધી પોતે સો ટકા સફળતા ન મેળવી લે, જાતે થોડા સમય સુધી પૂરી ચકાસણી ન  કરી લે ત્યાં સુધી કોઈને કશું જ કહેવાનો અર્થ નથી એ વાત પણ એ સારી રીતે જાણતા હતા.

આખરે આજે, પૂરા દસ વરસના સખત પરિશ્રમ બાદ એ સમય આવી ચૂક્યો હતો. પોતાની અંગત પ્રયોગશાળામાં તેઓ એક રૉબોટને માનવદેહ આપી શક્યા હતા. એ દેહને એક સ્ત્રી સ્વરૃપ આપવાનું ડૉ. કુલદીપને વધારે યોગ્ય લાગ્યું હતું, કેમ કે  એમને હંમેશાં લાગ્યું હતું કે પુરુષો કરતાં સ્ત્રીઓ લાગણીની માત્રા વધુ પ્રબળતાથી અનુભવી શકતી હોય છે. સંવેદના સમજવામાં અને પારખવામાં પુરુષ કદી પણ સ્ત્રીને તોલે ન આવે. સ્ત્રીનું ભાવવિશ્વ, એનું સંવેદનવિશ્વ પુરુષ કરતાં ઘણુ જ વિશાળ અને ઊંડું હોય છે. તેઓ દિલથી માનતા કે નાની-નાની વાત પ્રત્યે એક સ્ત્રી જે સંવેદન અનુભવી શકે એ કદાચ પુરુષ માટે શક્ય નથી. એથી તેમણે પહેલેથી મનમાં નક્કી કર્યું હતું કે હું જે પ્રથમ હ્યુમન રૉબોટનું મૉડેલ બનાવીશ તે પુરુષ નહીં, પરંતુ સ્ત્રી હશે.

અને… આજે તેમની દસ વરસની તપસ્યા સફળ થઈ હતી. એ તપસ્યાના પરિણામ સ્વરૃપ એક સ્ત્રી આજે તેમની સમક્ષ ખડી હતી.

એ હતી સાડા પાંચ ફૂટનું કદ ધરાવતી એક સુંદર યુવતી..શું નહોતું તેમાં..? અત્યંત આકર્ષક દેહ લાવણ્ય, સુંદર નમણો ચહેરો, તીખો નાક-નકશો, યૌવનસભર પયોધરો, સુડોળ નિતંબ, મીઠો અવાજ, સહેજ ભીની લાગતી  પાણીદાર આંખો….એક સાંગોપાંગ નિતાંત સૌંદર્ય…

ડૉ. કુલદીપ પોતે વિસ્ફારિત નયને પોતાના આ સર્જનને નીરખતા ધરાતા નહોતા. એમને થયું કે એ પૃથ્વી પરની સૌથી સુંદર સ્ત્રીને તેઓ જોઈ રહ્યા છે. કેટકેટલી મથામણ કરવી પડી હતી આ અનોખા સર્જન દરમિયાન…? કેટકેટલા પ્રયોગો..સફળતા અને નિષ્ફળતા વચ્ચેની કેટલી મથામણો, અસંખ્ય રાતોના ઉજાગરા, મનમાં ઉદ્ભવતી  પ્રત્યેક શક્યતાની ચકાસણી તેમને કદીક ક્ષણવાર માટે નિરાશા પણ આપતી, પરંતુ એ નિરાશા જ તેમને પછીથી વધારે મહેનતની પ્રેરણા પણ આપી રહેતી.

અનેક સ્ત્રીઓમાંથી જુદી-જુદી અનેક રીતે મથામણ કરી એમની ફિલિંગ્સને સ્કેન કરી, પહેલાં તો તેને ડિજિટલ ડેટામાં કન્વર્ટ કરવામાં તેમણે રાત-દિવસ કે ભૂખ તરસ સુધ્ધાં નહોતા જોયા. ત્યાર બાદ કમ્પ્યૂટરની મદદથી અસંખ્ય, એક સ્ત્રી જે પણ અનુભવી શકે તે બધી જ નાની-મોટી લાગણીઓને  આ યુવતીમાં ઇન્સ્ટોલ કરવા માટે મથ્યા હતા. એ માટે બે ચાર દિવસો નહીં, પૂરા ઝનૂનથી મહિનાઓ, વરસો ખર્ચાયા હતાં. લાગણીઓ ઇન્સ્ટોલ કર્યા પછી સ્ત્રી જ્યારે તે લાગણીઓ અનુભવે ત્યારે તેના ચહેરા અને શરીરનાં અન્ય અંગોમાં પ્રતિક્રિયાઓ પણ દેખાવી જોઈએ. આ માટે તેનું સર્કિટ દ્વારા જોડાણ કરવામાં છેલ્લાં બે વરસ લાગ્યાં હતાં. આ સમગ્ર પ્રક્રિયા દરમિયાન અનેક વાર તેઓ આશા, નિરાશાના તાંતણે ઝૂલતા રહેતા, પણ પોતાના કામમાંથી શ્રદ્ધા નહોતી ખૂટી. દુનિયાની દરેક શોધખોળ આવી અખૂટ વણથાકી શ્રદ્ધાનું જ તો પરિણામ છે ને?

સૌથી મોટી વાત એ હતી કે આ સ્ત્રી રૉબોટ માટે કોઈ બાહ્ય રિમોટની જરૃર જ નહોતી. કેમ કે ડૉ. કુલદીપે પહેલેથી જ એ કલ્પના કરી હતી કે જો આપણે કોઈ માણસને રિમોટથી નથી ચલાવતા તો મારી સ્ત્રી રૉબોટ પણ રિમોટથી નહીં જ ચાલે. એ સંપૂર્ણ સ્વયંચાલિત જ હશે.

એમણે એનું મિકેનિઝમ એવું પરફેક્ટ  કર્યું હતું કે તેમાં રિમોટની જરૃર જ ન પડે. અનેક સફળ, નિષ્ફળ પ્રયોગો પછી એક સ્ત્રીમાં હોય તેવા થિન્કિંગ સેન્ટર, ઇમોશન સેન્ટર અને મૂવિંગ સેન્ટરના પ્રોગ્રામ્સ  ઇન્સ્ટોલ કરવામાં તે સફળ થયા હતા અને તે બધા જ ઑટો-રન હતા. જે ચોવીસે કલાક પોતાની રીતે ચાલી શકે. ડૉ. કુલદીપે તેના વાળમાં માઇક્રો બેટરી ફિટ કરી હતી જે હવામાંના ઇથરથી ચાર્જ થતી રહે. કદાચ કોઈ કારણસર કોઈ ટૅક્નિકલ પ્રોબ્લેમ ઊભો થાય તો લેસર-રૅથી તેને ઓપરેટ કરી આખી સિસ્ટમ રિપેર થઈ શકે તેવી વ્યવસ્થા તેમણે કરેલી. જોકે એવી શક્યતા આમ તો તેમને નહિવત દેખાતી હતી. છતાં એ ઉપાય વિચારવાનું તેઓ ભૂલ્યા નહોતા.

અને હવે આ ક્ષણે ડૉ. કુલદીપના ચહેરા પર સકારણ ગૌરવની, ગર્વની આભા છલકી રહી. આજે એમની સમક્ષ, તેમની પોતાની પ્રયોગશાળામાં હતી, દુનિયાની પ્રથમ યંત્રમાનવ સ્ત્રી… જે એક રૉબોટ જેવી નહીં, પણ અદ્દલોઅદ્દલ, નખશિખ, સંપૂર્ણ સ્ત્રી હતી. જેને જોઈને આ યંત્રમાનવ છે એવું કોઈ માની જ ન શકે. વાહ..! ડૉ. કુલદીપ નાના બાળક જેવી ખુશીથી આ યુવતી તરફ જોઈ રહ્યા.

હવે યુવતી બનાવી છે તો તેનું નામકરણ પણ થવું જોઈએ. આવી સુંદર રચનાને કંઈ યંત્રમાનવ સ્ત્રી એવું થોડું કહી શકાય? શું નામ રાખવું?

અને..મનમાં આવ્યું પોતાના અચેતન મનમાં વરસોથી રમી રહેલ એક નામ….’જાનકી’ અને અચાનક આ પળે જ તેમને ભાન થયું કે પોતે આ સ્ત્રી રૉબોટને ચહેરો મહોરો કદાચ અજાણ પણે પણ જાનકી જેવો જ આપ્યો હતો, અપાઈ ગયો હતો. પોતાના અચેતન મનમાં વરસોથી અડગ સ્થાન જમાવી બેઠેલી એક યૌવનાની જ પ્રતિલિપિ એમણે અજાણતા જ સર્જી દીધી હતી.

હા, તદ્દન જાનકી જેવી જ તો દેખાતી હતી એ…! પરંતુ એ નામની સાથે ભૂતકાળની

સ્મૃતિઓનો સાગર છલકી જાય તે પહેલાં બીજી જ પળે માથાને ઝાટકો આપી જાણે એ નામ ખંખેરતા હોય તેમ નકારી કાઢ્યું. એ પછી તો અનેક નામોની વણઝાર ચાલી અને અચાનક ડૉ. કુલદીપ બોલી ઊઠ્યા..

ઇવ..ના ના….ઇવા..યેસ..

દુનિયાની પહેલી સ્ત્રીનું નામ જો ઇવ હતું તો આ પહેલી રૉબોટ સ્ત્રી બનશે ઇવા..

અને એ મોટેથી બોલી ઊઠ્યા.

‘ઇવા..આજથી તારું નામ છે ઇવા.. સમજાયું તને.? તું છો ઇવા? બોલ, શું નામ છે તારું?’

‘ઇવા..’

રૃપાની ઘંટડી જેવો મંજુલ અવાજ સંભળાયો અને ડૉ. કુલદીપ ચોંકી ઊઠ્યા..’આ કોણ બોલ્યું..?’

(ક્રમશઃ)

———————————