અમેરિકાના રંગભેદી તોફાનો પાછળનું રાજકારણ કેવું છે?

• કવર સ્ટોરી

અમેરિકન પોલીસના હાથે એક અશ્વેત નાગરિકની સરેઆમ હત્યા થઈ. બેશક, એ અશ્વેત નાગરિકનો એવો કોઈ મોટો અપરાધ ન હતો. અમેરિકન પોલીસની એ ક્રૂરતા છે. સ્વાભાવિક રીતે જ અશ્વેત બિરાદરીમાં રોષ ફાટી નિકળ્યો. પોલીસનું આ કૃત્ય શ્વેત નાગરિકોને પણ ન ગમ્યું. એટલે વિરોધ વ્યક્ત કરવામાં એ પણ જોડાયા, પરંતુ અમેરિકનોના આશ્ચર્ય વચ્ચે ઘટનાના ચોવીસ કલાકમાં જ ઠેર-ઠેર તોફાનો શરૃ થઈ ગયા. આગ, ભાંગફોડ અને શોપિંગ મૉલમાં લૂંટફાટ ચાલી. અમેરિકામાં અશ્વેત નાગરિકો પ્રત્યેના અત્યાચારની આ પહેલી ઘટના નથી. આવું અગાઉ અનેક વખત બન્યું છે, પરંતુ ક્યારેય હિંસક તોફાનો અને એ પણ દિવસો સુધી થયા નથી. ઓબામા કાળમાં પણ આવું બન્યું હતું, પરંતુ ત્યારે તોફાનો થયાનું કોઈને યાદ નથી. ચૂંટણીનું રાજકારણ હવે સર્વત્ર ખતરનાક બન્યું છે. અમેરિકામાં આગામી નવેમ્બરમાં પ્રમુખ પદની ચૂંટણી છે. ચૂંટણીને હવે માત્ર સાડાચાર મહિના બાકી છે. ટ્રમ્પના વિરોધીઓએ તકને ઝડપી લીધી. તણખાને જ્વાળામાં પલ્ટી નાંખવામાં આવા લોકોનો હાથ છે. અમેરિકામાં મીડિયા સહિત ટ્રમ્પ વિરોધી પરિબળો અઢળક છે. બધાએ આગમાં પેટ્રોલ નાંખવાનું કામ કર્યું છે. તેમાં એન્ટિફા નામના સંગઠનનું નામ પણ ગાજે છે. ચીનની સંડોવણીની પણ ચર્ચા છે. હિંસક વિરોધ કરનારાઓ છેક વ્હાઈટ હાઉસ સુધી પહોંચી ગયા. આવો હિંસક વિરોધ તો અશ્વેત નાગરિકોને પણ અપેક્ષિત ન હતો. તો પછી કોણ ઇચ્છતું હતું તોફાન? અમેરિકાના આ રંગભેદી તોફાનો શાંત થયા પછી પણ વિશ્વભરમાં તેની ચર્ચા થતી રહેશે. અહીં ‘અભિયાન’ના વાચકોના પરિચિત અભ્યાસી લેખક ગૌરાંગ અમીને તેમની નિયમિત કૉલમ ‘ચર્નિંગ ઘાટ’માં તેનું વિસ્તૃત વિશ્લેષણ કર્યું છે. એટલે જ તેને જ આ અંકની કવર સ્ટોરી રૃપે પ્રસ્તુત કર્યું છે.
———-.

• ચર્નિંગ ઘાટ – ગૌરાંગ અમીન

કાળા ધોળાના કાળાં ધોળાંમાં આપણને કથ્થાઈ ગણેલાં છે
એક કે બંને તરફ લટકવા કરતાં આપણું શું છે તે પહેલાં છે

કાળા ‘ને ધોળા એમ બે જ રંગમાં સંસારના ભાગ પાડનાર વૃત્તિ મનોરંજન લેતાં-લેતાં મોનોરંજનની આગ્રહી થઈ જાય છે. અમેરિકામાં એક આમ કાળા માણસને મારી નાખવામાં આવ્યો. ગોરા માણસ દ્વારા. ના, ગોરા પોલીસ કર્મી દ્વારા. કાળાઓને ખૂબ દુઃખ થયું, ક્રોધ આવ્યો. અનીતિ, પાપ કે કાયદા વિરોધી તાકાત સામે ઘણા લોકો બહાર આવ્યા. પછી? તોફાનો. તોડફાડ. લૂંટ. અરાજકતા. ન્યાય મેળવવા માટે. સત્ય સાબિત કરવા માટે. સાચા ધર્મ ‘ને કાયદાના સ્થાપન માટે. શાંતિ માટે. ખૂન સામે ખૂનામરકી. સમાનતા માટેનું આંદોલન. શું સમજ્યા? ઘણા કહેશે બિચારા કરે પણ શું? ઘણા કહેશે ચૂપ બેસે તો ‘એ લોકો’ માથે ચઢી જાય. ઘણા કહેશે જેવા સાથે તેવા થવું જ જોઈએ અને અતિ વિશેષ પ્રકારના અમુક માણસો કહેશે કે આગળ જતાં જુઓ શું થાય છે એ, આ તો મોટી ક્રાંતિ છે. આ ક્રાંતિ આખા જગતમાં ફેલાશે. જમણેરીઓનો નાશ થશે. બધે શાંતિ ‘ને સમાનતા સ્થપાશે. લોકોનું દુઃખ દૂર થશે. લોકો સુખી થશે ‘ને આનંદ સાથે સંતોષ પામશે. ટ્રમ્પ જશે એટલે બધું સારું થશે. લિબરલરાજ આવે એટલે ઓલ વર્લ્ડ હેપ્પી થશે.

વારુ શું ખરેખર આ તોફાનો વાજબી છે? અમેરિકાની પ્રજા નિર્ણય કરવાને હક્કદાર છે, પરંતુ આપણે લોકોએ પહેલાં એ સ્વીકારવું પડે કે તોફાનની શરૃઆત કરવાનું કારણ શું બન્યું હતું? રેસિઝમ. એ સાથે ભારતીયોએ એ સ્વીકારવું રહ્યું કે વર્ષોથી અમેરિકામાં વંશવાદ જીવે છે. અમેરિકાની મોટી ‘ને મીઠી વાતો કરીને આપણા લોકોને ભારતીય લિબરલ ઘણી વાર ઉલ્લુ બનાવે છે. વિદેશી મીડિયા પણ સદૈવ ભારતીય સ્થિતિ પરિસ્થિતિને ભાંડે છે અને આજે આખી દુનિયા જુએ છે કે કાળા-ધોળાના ભેદને કારણે અમેરિકામાં ૨૦૨૦માં શું થાય છે. જ્યોર્જ વોશિંગ્ટન જેવા અમેરિકાના ધોળા સ્થાપક નેતાઓ કાળા ગુલામો રાખતા. કાળા માણસોની ધોળા માણસો દ્વારા કાયદેસરની લે-વેચ અમેરિકાના પાયામાં રહી છે. અમેરિકાએ સ્વતંત્રતાની વ્યાખ્યા પોતાની જરૃર મુજબ વખત આવે બદલી છે. બેશક આ મુદ્દે ધાર્મિક દેશો ‘ને લશ્કરી શાસન આપતા સામ્યવાદી દેશોએ પોતાના કોલરને અડવા જેવુંય નથી, કોલર ઊંચો કરવાનો તો સવાલ જ નથી. ના, એવો કોઈ ભાવાર્થ નથી કે ત્યાં એવું છે એટલે આપણે ત્યાં ભેદભાવ ચાલે.

અમેરિકાના ઇતિહાસમાં કાળાઓએ હૈયું ફાટી જાય એવું દુઃખ ભોગવ્યું છે. છતાં આપને યાદ હશે કે અત્યારે વિશ્વમાં કોરોનાનો મહાકાળ ચાલે છે. અમેરિકામાં એક લાખ કરતાં વધારે માણસો કોરોનામાં મૃત્યુ પામ્યા. દસ લાખથી વધુ એક્ટિવ કેસ છે. કરોડો અમેરિકનોનું જીવન પરેશાનીથી ખદબદે છે. છતાં તોફાનો? જી, એટલે પણ તોફાનો. એક લીટીમાં રિયલ રિઝન જાણવું હોય તો અમેરિકામાં ચૂંટણી આવી રહી છે. લિબરલ પ્રકારના કહેવાતાં માનવતાવાદીઓ જેમ કાશ્મીર મામલે બિનમુસ્લિમ કે પંડિતો પર લાગણી ના રાખી શક્યા એમ અમેરિકામાં સૌથી વધુ નુકસાન ભોગવી ચૂકેલા અમેરિકાની મૂળ પ્રજા એવા રેડ ઇન્ડિયન્સ પરત્વે ચપળતાથી બેફિકર રહ્યા. હકીકતમાં જો એમને દુઃખી માણસો પર લાગણી હોય તો એમણે સ્પેનિશ મિશનરીઓથી દુખી થયેલા દક્ષિણ અમેરિકાના એકથી વધુ ખંડના મૂળ માણસોના અધિકાર માટે લડવું જોઈએ, પણ ના. સામાન્ય કે આમ માણસોની જેમ એમને પણ સંખ્યાની ‘ને પૈસાની રાજનીતિમાં રસ.

વર્ષોથી બિઝનેસ કરીને મહાધનિક બનેલો ટ્રમ્પ બોલવામાં ‘ને ત્વરિત નિર્ણય લઈ કામ કરવામાં આકરો રહ્યો છે. કોરોનાકાળમાં અમેરિકનોનાં મૃત્યુ દર વિષે એક વાર એ બોલેલા કે અમેરિકનોની હેલ્થ બરાબર નથી એ એક મોટું કારણ છે. અમેરિકાએ વર્ષો સુધી સિલ્કી વાતો કરનારા જ માણ્યા છે. આખા વિશ્વનું ટ્રિપલ એક્સ જ્યાં પોંખાય એ અમેરિકામાં રાષ્ટ્રપતિ ‘ને તેનું કુટુંબ તો પુસ્તકમાં હોય એવું સંસ્કારી જ અમેરિકનોને કોઠે પડેલું. એવામાં ટ્રમ્પ અમેરિકાના વાસ્તવિક ‘ને માનસિક જીવનને દંભથી ઢાંકવાને બદલે ઉઘાડું રાખતા રહ્યા. ટ્રમ્પ બહારી દેશોમાં સળીસંચા કરવાને બદલે અમેરિકા પર ફોકસ કરતાં રહ્યા. કોઈ નવું યુદ્ધ ના કર્યું, ઉપરથી અફઘાનિસ્તાનમાંથી હાથ કાઢી લીધો. મે મહિનાના પ્રારંભમાં અમેરિકામાં થયેલા સરવે અનુસાર ટ્રમ્પના કોરોના સામે લડવાના કામથી અર્ધી વસ્તી ખુશ હતી. ઇકોનોમિની રીતે અમેરિકા પડી ના ભાંગ્યું ‘ને ચીનની જોહુકમી સામે ના ઝૂક્યું. ઉપરથી અમેરિકન આત્મવિશ્વાસમાં નવા પ્રાણ ફૂંકાવાના શરૃ થયેલા. ત્યારે ટ્રમ્પની વધતી લોકપ્રિયતા ટ્રમ્પના વિરોધીઓને લોખંડી કાંટાની જેમ ખૂંચે એ સ્વાભાવિક હતું.

મોદીની પાછળ આપણે ત્યાં જેમ મીડિયા એક ધારું ‘ને એક તરફું પડેલું રહ્યું તેમ ટ્રમ્પની પાછળ પણ ત્યાંનું મીડિયા સતત ‘ને સખત રીતે નકારાત્મક રહ્યું છે. ટ્રમ્પના જેવી રીતે વાંક કાઢવામાં આવે છે એવી રીતે જો ભૂતકાળમાં અમેરિકન પ્રમુખોને મીડિયાએ તોલ્યા હોત તો આખું વિશ્વ કેનેડી, ક્લિન્ટન કે લિંકનને દુર્જન માણસ ‘ને દુષ્ટ નેતા તરીકે જ જાણતું હોત. ત્યાં કોર્ટમાં, સંસદમાં ‘ને લોકો વચ્ચે અમેરિકાના તમામ ઇસ્યૂ બાજુમાં મૂકીને ટ્રમ્પ હટાવોના એક મુદ્દાથી ચાલનારા કટ્ટર ઉદારમતવાદીઓ અત્યારે કોરોના ‘ને તોફાનોથી ગેલમાં આવી ગયા છે. ભારતમાં ત્રણસો સિત્તેર નાબૂદી વખતે અચેતન થઈ ગયેલા જેમ શાહીનબાગ વખતે માસિકમાં આવેલી જંગલવાસી હાથણની જેમ ઉન્મત થયેલાં તેમ. જેમ ભારતમાં મોદી પીએમ બન્યા તે પાછળ વર્ષો ‘ને ઘણા કારણો જવાબદાર છે તેમ ટ્રમ્પ અમેરિકાના પ્રમુખ બન્યા તેની પાછળ પણ ઘણા કારણો જવાબદાર છે. આપણે સરખામણી નથી કરવી, પણ બેમાંથી એક પણ ધક્કામુક્કી કરીને સીટ પર નથી બેસી ગયા એ હકીકત છે.

ટ્રમ્પે અમેરિકાના તમામ પ્રકારના લોકોમાં એક પ્રશ્ન ઊભો કરેલો- શું અમેરિકા મહાન છે એવી વર્ષોથી ચાલતી વાત બોગસ છે કે પછી વાતમાં તથ્ય બચ્યું છે એટલે હવે આપણે સુધારા કરવાની આવશ્યકતા છે? અમેરિકાના સુઘડ ‘ને શિષ્ટાચારથી ભરેલા રાજકીય પ્રચારના પરંપરાગત માહોલમાં ટ્રમ્પે છેદ પાડીને પ્રજાને પોતાનામાં છૂપાયેલા કે દબાયેલા ભાવ બહાર કાઢવાનો સહજ મોકો આપેલો. કોઈની દબાયેલી આશા તો કોઈની છૂપાયેલી નિરાશાને ટ્રમ્પે ખભો આપેલો. એમણે અમેરિકનોને એ માનસિક સ્થિતિ આપેલી કે જેમાં મોટા ભાગના અમેરિકન ઉત્તેજિત થયેલા, અમુક વર્ગ ઉન્મત થયેલો. ટ્રમ્પને પ્રમુખ તરીકે ચૂંટણીમાં ઝંપલાવતા જોયો એ પહેલાં અમેરિકનોનો જાતે બનાવેલો ‘હું અમેરિકન એટલે બધાંથી અનન્ય’ એવો અહંકાર ઓગળવા માંડેલો. અમેરિકા દુનિયામાં જે સ્થાને છે તેનાથી તમને સંતોષ છે? એવા સવાલના જવાબમાં એ પહેલાંના વર્ષોમાં નોંધપાત્ર અમેરિકનોએ ઉત્તરોઉત્તર વધુ અસંતોષ પ્રગટ કરેલો. ટ્રમ્પ આવ્યા ‘ને એ માંદા પડેલા ઇગોમાં અગાઉ કરતાં નવી એવી ચેતના આવી.

૨૦૧૩માં અમેરિકાની છવીસ વર્ષની સામાજિક કાર્યકર કાયલા મુલરનું આતંકવાદી ગ્રૂપ આઇસીસ અપહરણ કરે છે ‘ને એ પછી અઢાર મહિના તેને બંદી બનાવી અંતે મારી નાખે છે. દેખાવડી ‘ને જુવાન મુલર સાથે શું, શું ‘ને શું થયું હશે એ કલ્પના અમેરિકનો કરી શકતા હતા. મુલર હિઝાબ પ્રકારનું કપડું પહેરીને આતંકવાદીઓના કેમેરા સામે કશું પણ કહે એ અમેરિકનોને હચમચાવવા પૂરતું હતું. ફેબ્રુઆરી-માર્ચ ૨૦૧૪ દરમિયાન રશિયાએ પૂર્વી યુરોપનો ક્રાઇમિઆ નામનો નાનો પણ એક આખો દેશ હડપ કરી લીધો અને પોતાનું ૮૪મું ઘટક બનાવ્યું તથા સેવસ્તોપોલ શહેરને ૮૫મું ઘટક બનાવ્યું. ત્યારે આપણે ત્યાં મનમોહનજી ‘ને કોંગ્રેસ સત્તા બચાવવામાં વ્યસ્ત હતા ‘ને આપણે તો આપણું બચેલું કાશ્મીર સાચવી શકતા નહોતા એટલે એ મુદ્દે આપણે શું જાણીએ ‘ને શું ફિલ કરીએ? આમે રશિયા મૂળે સામ્યવાદી એટલે ભારતીય લિબરલો તો સલામ જ કરે, પણ અમેરિકન પ્રજાનો અહંકાર ઘણો ઘવાયેલો. પાછું રશિયાએ જુલાઈ ૨૦૧૪માં ૨૯૮ મુસાફર સાથે મલેશિયન ઍરલાઇન્સનું પ્લેન તોડી પાડેલું, ત્યારે પણ બહુમતી અમેરિકનોનું ‘અંકલ સામ’ પ્રકારનું સ્વમાન ભારે ઘવાયેલું. વળી ૯-૧૧ એમ કોઈ અમેરિકન ભૂલી ના ગયા હોય.

શું ધોળા પોલીસ દ્વારા કાળા નાગરિકની હત્યા નવી બાબત છે? જુલાઈ સત્તર, ૨૦૧૪. ૪૩ વર્ષનો એરિક ગાર્નર ચાલતો સ્ટેટન ટાપુમાં કશે જઈ રહ્યો હતો. ન્યૂ યૉર્ક પોલીસે તેને રોક્યો. અગાઉ પોલીસે એરિકને ગેરકાયદે સિગારેટ વેચવા માટે પકડેલો હતો. આ વખતે એ જૂના બનાવને કારણે પોલીસ સીધી જ એરિક સાથે ઉગ્રતાથી પેશ આવવા લાગી. મગજમારી દરમિયાન અન્ય પોલીસ ઓફિસર બીજેથી આવીને ત્યાં ભેગા થયા. ડેનિયલ નામના ઓફિસરે આવેશમાં આવીને એરિકની ગળચી બે હાથે દબોચી ‘ને દબોચી જ રાખી. ન્યૂ યૉર્કમાં એવું કરવું પોલીસ માટે ગેરકાયદેસર ગણાય છે. અંતે એરિક મૃત્યુ પામ્યો. જોગાનુજોગ એ સમયે એરિકના એક મિત્રએ એ સમગ્ર બનાવનો વીડિયો ઉતાર્યો હતો જે નેટ પર વાયરલ થયો. એરિક ગાર્નરના છેલ્લા શ્વાસ વખતના શબ્દો ‘હું શ્વાસ નથી લઈ શકતો’ લોકોના ભીતરમાં ઊતરી ગયા. એ શબ્દો ‘બ્લેક લાઇવ્ઝ મેટર’ આંદોલનનો ચિત્કાર બન્યા.

ઑગસ્ટ નવ, ૨૦૧૪. અઢાર વર્ષનો માઇકલ બ્રાઉન તેના દોસ્ત સાથે સેંટ લુઇના ફર્ગ્યુસનમાં ચાલતો જતો હતો. પોલીસે રોક્યા અને કીધું કે ફૂટપાથ પર ચાલો. પછી શું થયું કોને ખબર, પરંતુ ઝઘડો થયો. પોલીસ કારમાંથી જ ઓફિસર વિલ્સને ગોળીબાર કર્યા. બ્રાઉન ભાગ્યો, પણ છ ગોળીઓએ એને ત્યાંનો ત્યાં જ ઢાળી દીધો. ઑક્ટોબર વીસ, ૨૦૧૪. શિકાગોના પોલીસ અધિકારી જેસન રાતે દસ વાગે એક શેરી મધ્યે સત્તર વર્ષના મેકડોનાલ્ડને સોળ વાર ગોળીઓ મારે છે. પોલીસે કહ્યું કે મેકડોનાલ્ડ પાસે છરી હતી ‘ને એ હુમલો કરે એવું લાગ્યું હતું. એક વર્ષ સુધી આ ઘટનાનો વીડિયો બહાર લાવવા ઘણાએ કવાયત કરેલી. તેર મહિના પછી કોર્ટે વીડિયો રિલીઝ કરવા કીધું. વીડિયોમાં અમેરિકાએ જોયું કે મેકડોનાલ્ડ પાસે છરી હતી, પણ એ પોલીસથી દૂર શાંતિથી ચાલ્યો જતો હતો ત્યારે પંદર સેકંડમાં તેના પર સોળ વાર ગોળીઓ છોડવામાં આવેલી.

નવેમ્બર બાવીસ, ૨૦૧૪. બાર વર્ષનો તમિર રાઇસ ક્લિવલેન્ડના પાર્કમાં રમતો હતો. પોલીસ કાર આવી. કારમાંથી નીકળીને બે જ સેકન્ડમાં ઓફિસર લેહમેને એ બાળકને ગોળીએ દીધો. રાઇસ હોસ્પિટલમાં મૃત્યુ પામે છે. વૉલ્ટર સ્કોટ એપ્રિલ ૪, ૨૦૧૫. ફ્રેડી ગ્રે એપ્રિલ ૧૯, ૨૦૧૫. ડેરીયન હન્ટ સપ્ટેમ્બર ૧૦, ૨૦૧૪. જમાર ક્લાર્ક નવેમ્બર ૧૫, ૨૦૧૫. એરિક હેરિસ ૪૪ વર્ષ, ટુલ્સા ઓકલાહોમા. રૃમેન બ્રિસ્બન ૩૪ વર્ષ, ફિનિક્સ એરિઝોના. એઝેલ ફોર્ડ ૨૫ વર્ષ, લોસ એન્જલસ. મિલવોકી, વિસકોન્સીનના હેમિલ્ટન પર ચૌદ વાર ફાયર કરવામાં આવેલ. ટ્રમ્પે ઉમેદવારી નોંધાવી એ પહેલાં અમેરિકાના ખૂણેખૂણામાં કાળાઓને પોલીસે કોઈ ને કોઈ ઓઠા હેઠળ કે કારણથી ગોળીઓ મારેલી, ત્યારે કાળાઓમાં ધોળાઓ પ્રત્યે તીવ્ર અસંતોષ વ્યાપી ગયો હતો. કાળાઓ ધોળાઓથી ખૂબ નારાજ થયા હતા. કાળાઓને લિબરલ ધોળાઓની વાત ‘ને વ્યવસ્થામાં કોઈ જ ભરોસો નહોતો રહ્યો.

બે હજાર નવથી લઈને છેક ટ્રમ્પ બજારમાં આવ્યો ત્યાં સુધીમાં અમેરિકાના રાષ્ટ્રપતિપદ પરથી અમેરિકનોનો વિશ્વાસ વીસ પોઈન્ટ નીચે ઊતરી ગયેલો. કોર્ટ તથા સંસદ પર પણ લોકોનો વિશ્વાસ સાવ ઘટી ગયેલો. પોલીસ પર તો સોમાંથી સાવ ત્રેપન પોઈન્ટ સુધી જ વિશ્વાસ રહેલો. એવું નહોતું કે અમેરિકાની ઇકોનોમી ખાડે જતી હતી કે નબળી પડતી હતી. લોકોને અમેરિકાની ત્યારની પ્રવર્તમાન ઇકોનોમી પર વિશ્વાસ હતો, પણ ભવિષ્યના અર્થતંત્ર પર વિશ્વાસ નહોતો. અમેરિકાના લોકો ટ્રમ્પ ઉમેદવાર બનવા બહાર આવ્યા ત્યાં સુધી અમેરિકાના રાજકારણીઓ પરથી વિશ્વાસ ખોઈ ચૂકેલા. ટ્રમ્પ પ્રેસિડન્ટ બન્યા એ પછી જે લિબરલ ડૂંટીડાહ્યા થઈને માર્કેટમાં મહાન કે માસ્ટર સાબિત થવા નીકળ્યા છે એ બધાં લોકોની નજરમાં ત્યારે ઊતરી ગયેલા. આંતરરાષ્ટ્રીય રાજકારણમાં યુદ્ધો લડીને અંતે અમેરિકાનું મહત્ત્વ ઘટ્યું એ દુઃખ અમેરિકનોમાં કોમન હતું. કાળા ‘ને ધોળા વચ્ચેનું દેખીતું ભારે અસરકારક અંતર અમેરિકન ભીતરની સમસ્યા હતી. કાળા તેમ જ ધોળા અમેરિકનોને ભવિષ્યની પેઢી ‘અમેરિકન ડ્રીમ’ નહીં જીવી શકે એ દ્રઢ શંકા હતી.

પોતાની હાર થાય એ પછી જો માણસે ફરી લડવું અને જીતવું હોય તો એ પોતાની હારમાંથી શીખે. હારમાંથી શીખવા માટે માણસ પ્રતિસ્પર્ધી કેવી રીતે જીત્યો એ શોધે. લિબરલ ગેંગ ટ્રમ્પને શાંતિથી રાજ ના કરવા દેવા વત્તા ટ્રમ્પને કોઈ પણ રીતે અમુક મહત્ત્વના સારા ‘ને સાચા કામ ના કરવા દેવા કટિબદ્ધ હતી. કહેવાતાં લિબરલ્સ સમજતા હતા કે ટ્રમ્પને એવું કશું જ કામ ના કરવા દેવાય જેથી એ ફરી ચૂંટાય અને ભવિષ્યમાં ક્યારે પણ લિબરલ્સ સત્તા પર આવે તો એમને રાજ કરવામાં તકલીફ પડે. અમેરિકામાં લિબરલ સંગઠનો એક થઈને ટ્રમ્પને પરાસ્ત કરવા સતત લડ્યા, હજુ લડે છે. એમણે અમેરિકા કે અમેરિકનોના હિતમાં ટ્રમ્પ કાળમાં કોઈ વિશેષ લડાઈ ના કરી. આખરે એમણે ટ્રમ્પને જીતવા માટે જે કારણ મહત્ત્વના લાગ્યા તે જ પોતે વાપરવા પર ઊતરી આવવું પડ્યું. આંતરરાષ્ટ્રીય રીતે અમેરિકા હાલમાં ચીનને કારણે તકલીફમાં છે. કોરોનાના કારણે ભવિષ્યમાં અર્થતંત્રનું શું થશે એ અમેરિકનોને શંકા છે. એવામાં જ્યોર્જ ફ્લોઇડની દુર્ઘટના ઘટી. પછી કાળા ‘ને ધોળા વચ્ચે જે કાળું ધોળું તણખલું સળગ્યું ‘ને એમણે ભડકો કર્યો એ જાણે એમના માટે દીવો પ્રગટ્યો.

આજે કાળાં કપડાં પહેરીને ધોળાઓ એન્ટિફા નામની જૂની મૂવમેન્ટ મોટા પાયે ચલાવી ટ્રમ્પને કાઢવાના નામે પોતાની સત્તા સ્થાપવા ભુરાયાં થયાં છે. અમેરિકાના કાળા ‘ને ધોળાની મગજમારી વચ્ચે ઇઝરાયલનો નાશ થાય એવાં સૂત્રો? કાળા ધોળા વચ્ચે કાળું ધોળું કરતાં હજુ અમુક તત્ત્વો કહે છે, પેલેસ્ટાઇન આપો. અલ્યા, પેલેસ્ટાઇન મળે વર્ષો થયા ‘ને યાસર આરાફતને નોબેલ શાંતિનો પુરસ્કાર પણ મળેલો. ઍન્ટિ ફાસિસ્ટ આંદોલન સ્વયં કટ્ટરવાદી ‘ને ઉદ્દામવાદી છે. આ એવું રહસ્યમયી આંદોલન છે કે જેના સભ્યો કોણ છે ‘ને કોણ નથી એ કેવળ જાસૂસી સંસ્થા મહેનત કરે તો જ બહાર આવે એમ છે. કહેવા માટે એ સંસ્થા સ્થાપિત હિતો વિરુદ્ધ કામ કરે છે, પણ હોય છે સ્થાપિત સંસ્થાઓ જોડે. આપણે ત્યાં વર્ષો સામ્યવાદી પક્ષે રાજ કર્યું હોય એ બંગાળમાં સામ્યવાદીઓ આંદોલન કરીને એમ કહે કે અમે સ્થાપિત હિતો સામે લડીએ છીએ એવું. અંતે બંધ મિલના ધૂળ ‘ને ઢેફા ભરેલા ભૂંગળા બચે. કોંગ્રેસના વર્ષોના રાજ દરમિયાન સરકારી પૈસાથી પોષાતી કોંગ્રેસ તરફીઓ સંસ્થા એમ કહે કે અમે સ્થાપિતો સામે લડીએ છીએ એવું.

એન્ટિફા ભારત એવમ ભારતીય રાજકારણ પરત્વે શું મનશા કે મનસૂબા ધરાવે છે? કટ્ટર તેમ જ હિંસક સામ્યવાદીઓ માટેનું આર્ટિસ્ટિક ‘ને ફિલોસોફિકલ નામ એટલે એન્ટિફા. ભારતમાં પૂર્વી રાજ્યોમાં વર્ષોથી કોંગ્રેસ કે કોંગ્રેસના સાથીદાર કે સામ્યવાદી સરકારો રહી છે. ત્યાં અને દક્ષિણમાં પણ જ્યાં ભાજપની સરકાર નથી રહી ત્યાં નક્સલવાદ મોટો થયો. નક્સલવાદ હિંસા વગર ડગલું નથી માંડતો. બોમથી ભારત ‘ને બહુમતી હિન્દુઓને નુકસાન પહોંચાડવા મથતા નક્સલવાદીઓ ‘ને તેમને ટેકો આપનારા તથા એન્ટિફા વચ્ચે સીધા ‘ને સારા સંબંધ છે. એક તરફ મનમોહનસિંહ જેવા અર્થશાસ્ત્રીઓની મૂડીવાદી વૈશ્વિક આર્થિક નીતિનો લાભ એ લોકો લેતાં રહ્યા ‘ને બીજી બાજુ આજના જમાનામાં ગેરીલા-વૉરની કડક તરફેણ કરતા રહ્યા. મનમાં હિંસા હોય એ મગજ કેવા તર્ક ‘ને કેવી નાસ્તિકતા વાપરે? અને નાસ્તિકતા પણ કેવી? બસ પ્રતિહિન્દુપણુ હોવું એટલી. નામ અટક હિન્દુ હોય ‘ને અંતિમ સ્થાન કબર હોય એવું.

કાશ્મીર સંબંધિત ત્રણસો સિત્તેરની કલમ હટાવવાનંુ ભગીરથ કામ કરી ચૂંટણી વખતનું વચન પૂરું કરી મોદી એન્ડ ટીમ દ્વારા જે કામ સફળતાથી પાર પડ્યું તેમાં અમેરિકા વાંકી ચાલ ના ચાલ્યું તેનું મુખ્ય કારણ ટ્રમ્પ છે એ આપણે ના ભૂલવું જોઈએ. બેશક આતંકવાદી તરફી કે પાકિસ્તાન તરફીના પેટમાં ઊકળતું તેલ રેડાયું હોય ‘ને એ દુઃખી થયા હોય એવું બન્યું. વિશ્વના મુસ્લિમોએ પણ સમજવું હોય તો સમજી શકે છે કે અમેરિકાની વર્ષો જૂની યુદ્ધની ચાલ ટ્રમ્પને કારણે થોભી છે, ટ્રમ્પના સ્થાને કોઈ કહેવાતું લિબરલ સત્તા પર હોત તો એક કે બીજા સુંદર કારણ હેઠળ આટલાં વર્ષો ક્યાંક યુદ્ધ ચાલતું હોત ‘ને તેમાં મુખ્યત્વે મુસ્લિમ માણસો મૃત્યુ પામતા હોત. જો કોઈ એવું માનતું હોય કે ચીનના સરમુખત્યાર જિનપિંગ સામે કે રશિયાના બોસ પુતિન સામે અમેરિકાનો કોઈ સ્વીટ એન્ડ સિમ્પલ વાતો કરતો શાહુકાર ટકી શકે છે તો સમજવું કે એ માન્યતા ધારણ કરનાર મૂર્ખ છે કે પછી અમેરિકાનું અહિત ઇચ્છે છે અને અમેરિકા નબળું પડે ત્યારે અમેરિકા વિરોધી ચીન, રશિયા કે ઇસ્લામિક દેશો દુનિયાનું સારું કરે એવું મૂર્ખ સિવાય ફક્ત દુર્જનોને જ લાગે છે.

લિબરલોના મહોરા દેશ બદલાય એમ બદલાય. ત્યાં ટ્રમ્પ કોરોના સામે લૉકડાઉન વગર લડવા મથતા હતા ત્યારે કહે કે આમને ઇકોનોમીની ચિંતા છે, કોરોનાની નથી. અહીં મોદી લૉકડાઉન નાખે તો કહે કે આમને ઇકોનોમીની ચિંતા નથી. ન્યૂ યૉર્ક બાજુ કોરોના વકર્યો તેની પાછળ વસ્તીની ગીચતા ‘ને ભાગાદોડીની જિંદગી સિવાય મુખ્ય કારણ હતું ત્યાં કૉલેજ-યુનિવર્સિટીમાં પડેલું વૅકેશન. ત્યાં યુવાનોએ હરવાફરવા, મેળવડા ‘ને પાર્ટીઝનું પ્લાનિંગ કરી દીધેલું. જે યુવાનો કુટુંબીઓનું ના સાંભળે એમણે લિબરલ મીડિયાનો લિબરલ ડેટા સાચો માન્યો કે યુવાનોને કોરોના થવાની શક્યતા ઓછી ‘ને થાય તો યુવાનો મૃત્યુ પામે એ શક્યતા સાવ ઓછી. આ સ્થિતિ ‘ને ઘટના સ્પષ્ટ હોવા છતાં બુદ્ધિના ખચ્ચર જેવા અમુક પત્રકાર કે લેખકો ન્યૂ યૉર્ક સહિત અમેરિકામાં કોરોનાના પ્રસાર પાછળ ટ્રમ્પની આર્થિક નીતિનો વાંક કાઢતા રહ્યા. અમેરિકામાં કોઈ મૂર્ખ પ્રજાને મોઢે મૂર્ખ કહે એવું નથી એટલે પ્રજા નામની બિલાડીના ગળામાં સાચું બોલનારા પણ ઘંટ નહોતા બાંધતા. આ તો એક ઉદાહરણ હતું.

કોરોના આવ્યો પછી ભારતમાં કહેવાતાં લિબરલ માણસોના ફેસબુક સ્ટેટસ, ટ્વિટ ‘ને વૉટ્સઍપ મેસેજિઝ જુઓ, મહેનત કરીને બે મહિના પાછળ જઈને જોવાય તો જુઓ. અપવાદ સિવાય સાવ સ્પષ્ટ દેખાય કે એમને માણસો કે ભારતીયોની ચિંતા નથી, એમને ચિંતા ફક્ત એક જ કે અમારી સત્તાનું શું? અમેરિકાના ઇતિહાસના મૂળમાં કાળા ‘ને ધોળા વચ્ચે ગ્રાન્ડ કેન્યન જેવી મોટી ફાટ ખીણ દેખાય છે, પણ અહીં ભારતના લિબરલ આપણને કાયમ કહેતાં રહ્યા કે ‘ત્યાં’ જેવું સારું ‘ને સાચું કશે નહીં. કહેતાં કે અમેરિકા એટલે સમાનતા ‘ને સ્વતંત્રતા. પાછા લોકોને ચક્રમ જાણીને કહેશે કે છેલ્લાં અમુક વર્ષથી જ આ કાળા ધોળાનું ચાલે છે. વાસ્તવમાં અમેરિકામાં વંશવાદ હતો ‘ને છે. આ લિબરલ લોકોના મતે ડ્રગ્સનો વેપાર કોઈ મોટી સમસ્યા નથી. એમને આતંકવાદીઓથી કોઈ તકલીફ નથી. અમેરિકામાં ગેરકાયદેસર ઘૂસનારા સામે પગલાં લો એ એમને ના ગમે. અમેરિકામાં ગમે ત્યાં ગમે તે બંદૂક લઈને ગોળીબારો કરી આમ નિર્દોષ પ્રજાને મારી નાખે તેનો એમને વાંધો નથી.

અત્યાર સુધી તમારા ઓળખીતા કે કુટુંબી અમેરિકામાં રહેતાં હશે તો તમે મોટે ભાગે એમના તરફથી એવું સાંભળ્યું હશે કે ના રે ના, અમારે ત્યાં તો એવું કાળા-ધોળા જેવું ખાસ કશું નહીં. આ જો અમે વર્ષોથી રહીએ છીએ, અમને ગણીને એકાદ એવો કોઈ ખરાબ અનુભવ થયો હોય તોય અમને યાદ નથી. બાકી ગામ હોય ત્યાં ઉકરડો હોય, અમારે ત્યાં બધાં સારા જ છે એમ અમે નથી કહેતાં. અહીં અપવાદ રૃપે રેસિઝમ વાળા હોય. બાકી અમારે ત્યાં રેસિઝમ જેવું કશું નથી. અલબત્ત, અત્યારે એ લોકો થોડા અલગ સ્ટેટમેન્ટ આપશે અને જ્યારે કાળા-ધોળા વિવાદના કાળા-ધોળા આટોપાઈ જશે ત્યારે ફરી એ લોકો આપણા લિબરલની જેમ કહેશે કે એ તો એક સમય એવો આવી ગયો. ટ્રમ્પને લીધે થોડું એવું થયેલું. બાકી અમેરિકામાં કોઈ રેસિઝમ નથી. ઓલ આર ઇક્વલ. અમેરિકામાં ભારત જેવા ભેદભાવ ના મળે.

પ્રશ્ન એ છે કે હિંસક તોફાનોથી વંશવાદ જાય? ઓબામા નામનો કાળો પ્રમુખ આટલાં વર્ષો રહ્યો પછી આવું કરવાની જરૃર કેમ પડે છે એ વિચારવાનું હોય. કોરોનામાં લાખ ઉપર મરી ગયા ત્યારે સાધારણ અવામનો આવો કાળો ઉપયોગ કરતાં કાળા કે ધોળાને શરમ આવવી જોઈએ. અમેરિકામાં ઘણા કોવિડ સેન્ટર આ તોફાનોને કારણે બંધ થયાં છે જેથી ઘણાના જીવ જોખમમાં મૂકાયા છે જેમાં કાળાઓ પણ હોય. માનવતા સમજતા હોય માનવતા ચાહતા હોય એ અમાનવીય તોફાનો ના કરે. માનવીય રીતે કડક વિરોધ કરવો એ અલગ વાત છે. ગાંડા ભિખારીઓની જેમ પેનિક શોપિંગ કરેલું અને ત્યારે અમાનવીય વર્તનો થયેલા એ કોરોનાના ટેન્શન કે ફિયરમાં થયું હશે, પણ હવે સુપર સ્ટોરમાં લૂંટ? હે લિબરલો, તોફાન કરનારને માનવીનું પ્રમાણપત્ર આપવાની રાજનીતિ છોડો. લાખો લોકો રોડ પર નીકળીને તોફાન કરે એટલે એ સાચા હેતુથી કરે છે એમ સાબિત ના જ થાય.

ટ્રમ્પ સત્તામાં આવ્યા એ પહેલાં ધોળાઓના હાથે સળંગ ‘ને સંખ્યાબંધ કાળાઓનાં મૃત્યુ બાદ દેખાવો ‘ને આંદોલન થયેલાં, પરંતુ આજના જેવાં ભાંગફોડિયાં ‘ને કટ્ટરવાદી નહીં. દેખીતી રીતે હાલમાં પ્રોટેસ્ટ કરતાં રાયોટ વધુ ચાલી રહ્યા છે. કેમ કે ટ્રમ્પ પહેલાં સરકાર ‘ને મીડિયા લિબરલોના હાથમાં રમતાં રમકડાં સમાન હતાં. ટ્રમ્પ પહેલાં વિરોધ કરે તોય આખરે લિબરલોએ પોતાનો જ વિરોધ કરવો પડે એમ હતું ‘ને ત્યારે સત્તા મેળવવાની બાકી નહોતી. ભેદભાવ એ મૂળે મુદ્દો સમાજનો છે, સરકારનો નહીં એ આપણે ભૂલવું ના જોઈએ. કાળાઓએ કટ્ટર ધોળાઓથી ખૂબ દુઃખ સહન કર્યું છે ‘ને કરે છે. છતાં બે ચીજ ભૂલાય ના. એક તો કાળાઓનું તુષ્ટિકરણ અમેરિકા તથા માનવજાતના હિતમાં નથી અને બીજું કે કાળાઓ જે રંગભેદ કરે છે તે પણ નોંધપાત્ર હોય છે.

અમેરિકામાં વસતા ભારતીય કે એશિયન સાથે પણ કાળાઓ ભેદ કરે છે એ હકીકત છે. જેટલા ભારતીય ગોળી ખાઈને મર્યા છે એમાં બહુમતી ગોળી કાળાઓ તરફથી આવેલી હોય છે. કાળાઓને અમેરિકન સરકાર અબજોની મદદ કરે છે. લાખો કાળાઓ વર્ષોથી પડ્યાપડ્યા ખાય છે. લાખો કાળાઓ બચપણથી કુટુંબ, સગા ‘ને મિત્રોને અનુસરી પોતાની ઇચ્છા મુજબ ગુનાખોરીમાં આવે છે ‘ને રહે છે. કાળાઓમાં ડ્રગ્સનું ચલણ ખૂબ વ્યાપક છે. આ બધું સુધારવા માટે પહેલાં બગડેલું છે એ સત્ય સ્વીકારવું પડે. રણમાં તો બાવળ જ ઊગે એમ કરીને ચલાવ્યા કર્યું હોત તો આજે ઇઝરાયલ કે દુબઈમાં રણ જ હોત. મુદ્દો માનવતાનો જ હોવો જોઈએ, નહીં કે કાળા-ધોળાને અલગ ગણીને અલગ રાખવાનો. ધ્યેય માનવસમાજની પ્રગતિનો હોવો જોઈએ.

ભારતના કહેવાતાં લિબરલો ખૂબ ઉસ્તાદ યાને કપટી છે. તેમની એક ટોળી ગાંધીવાદને વાહવાહે તો બીજી ટોળી હિંસક પ્રકારના નક્સલવાદ, સામ્યવાદ ‘ને આતંકવાદને માથે ઊંચકીને ફરે. ટ્રમ્પ આગામી ચૂંટણી લડે અને જીતે કે હારે, આપણને શું લાભાલાભ છે એ આપણે સમજવું પડે. ત્યાંની રાજનીતિના ખભે બેસીને ભારતમાં નવી ગંદકી થૂંકવામાં અમાનવતા ‘ને પ્રતિભારતીયતા જ રહેલી છે. ઓબામા કાળા હતા. પૂરી ટર્મ શાંતિથી રાજ કર્યું, ત્યારે ભારતમાં મોદીની સરકાર નહોતી તોય ભારતને એમણે શું ભારા બંધાવી દીધા હતા? ભારતના લોકો ભોળા હશે, મૂર્ખ નથી. ભલે એમની અમેરિકાની રાજનીતિ અંગેની જાણકારી ઓછી હશે. ભારતના લોકોને વિદેશી સામ્યવાદી તાકાતથી ઉદારમતવાદ જેવા સુંદર શીર્ષક હેઠળ નચાવવાની વૃત્તિ અપને આપમાં સંકુચિતતાનો પુરાવો છે. ખેર, આમ તો ભારત પ્રત્યે પૂર્વગ્રંથિ રાખીને ભારતનું ભલું કરવાના મહોરા હેઠળ કાળાં ધોળાં કરવા નીકળેલાને ભારતની કથ્થાઈ પ્રજા હવે ઓળખી ગઈ છે.

બુઝારો – એન્ટિફાની ઍન્ટિ ફાસિસ્ટ હેન્ડબુકમાં માર્ક ગ્રે લખે છે કે ફાસીવાદનો વિરોધ લશ્કરી રાહે થાય એ જરૃરી છે, પણ જૂના વિશ્વના કોચલામાં નવું વિશ્વ નિર્માણ કરવા માટે એ પર્યાપ્ત નથી. બોલો, ફાસીવાદનો નાશ કરવા મિલિટન્ટ થવું યોગ્ય છે ‘ને એ પછી ‘નવું વિશ્વ‘ બનાવવા માટે એથી આગળ વધવું પડે? શંકાસ્પદ રહસ્ય તો એ હોય છે કે ફાસીવાદ કોને કહેવો ‘ને ક્યારે ક્યાં ફાસીવાદીનો કેવી રીતે વિરોધ શરૃ કરવો તેમ જ બંધ કરવો એ ખૂબ દૂરની ઊંચાઈ પરથી અમુક હસ્તીઓ જ નક્કી કરતી હોય છે.
——————–.

અમેરિકા એટલે જન્નત એવું માનનારા ઘણા છે. ભારતીય સંસ્કૃતિ ‘ને ભારતીય મૂળના ધર્મના વિરોધી ના હોય એવાય બહુ બધાં છે જે અમેરિકાને સ્વર્ગ માને છે. ઈશ્વર પ્રસન્ન થાય તો અમેરિકાના વિઝા માંગે એવાય છે ‘ને નાસ્તિકતાનો ચરમ આનંદ અમેરિકામાં મળે એવા તર્કને સાચી માહિતી સમજનારાય છે. ભારત અમેરિકાથી દૂર છે, પણ સેટેલાઇટ ટીવી સાથે ઇન્ટરનેટ છે તથા મિત્ર કે સંબંધી યુએસમાં રહેતાં હોય એટલે ભારતીયોને અમેરિકા વિષે જાણવા મળે. આમાં એવાં ભારતીયોની સંખ્યા મોટી છે જે ભારત વિષે પણ એવાં સોર્સ વડે જાણતાં હોય છે. ભારતમાં રહેતાં હોય એમણે ભારતમાં રહેવાનો અનુભવ કામે લગાડવો જોઈએ. એ માટે માહિતી ભેગી કરવી પડે, અવલોકન કરવું પડે ‘ને પછી અભ્યાસ એવમ વિશ્લેષણ કરવું પડે. મહેનત કરવી પડે. હવે એવું માંડ થતું હોય ત્યાં અમેરિકા અંગે આપણે કેટલી મહેનત કરીએ? જી, ઘણાએ આંખ કાઢી હશે કે અમેરિકા વિષે જાણવા એટલી કે તેટલી મહેનત કરીને આપણે શું કામ છે?

સુખ ‘ને દુઃખની પોતાના પૂરતી મર્યાદિત વ્યાખ્યા અનુસાર જે માણસને મૃત્યુના ઘણા વર્ષો અગાઉ જીવતા જીવ સમસ્ત જીવન એટલે શું એ અંગે પ્રમાણપત્ર આપવાનો સ્વભાવ હોય એવા માણસો એક શોધો તો ડઝન મળી શકે છે. એવા માણસો અમેરિકામાં બહુ પૈસા છે એમ માની કે જાણીને અમેરિકા એટલે ઓહોહો કરે. એમના માટે ‘કે મતે અમેરિકામાં પૈસા બહુ એટલું એમને વગર મહેનતે ખબર પડી એટલે ભયોભયો. ઘણા એવાય હોય છે જે ત્યાં જઈ જાતે પરિશ્રમ કરીને પૈસો ‘બનાવે’ કે ‘પાડે’ અને સાબિત કરે કે અમેરિકા એટલે બહુ પૈસો. ઘણા એવા હોય છે જે અમેરિકા અંગે જાણવાની સહેજ મહેનત કરે, ઉપર કીધું તેમ ટીવી પર ન્યૂઝ જોઈ ‘ને નેટ પર થોડું વાંચીને. યસ, એવા માણસો વૉટ્સઍપના ફોરવર્ડ મેસેજ તથા ફેસબુકના અમેરિકન મિત્રોની પોસ્ટ એવમ કોમેન્ટને ખૂબ મહત્ત્વનો માહિતીનો સ્ત્રોત ગણે અને જે જનતા જનાર્દન છાપાંમાં આવેલું છે એટલે સત્ય હોય એવું પેઢીઓથી દર સવારે માને છે એમને બીજું શું જોઈએ? ફટાફટ ગુડ ‘ને બેડ લેબલ મારી દેવાથી મનનો અહંકાર સંતોષાય ‘ને મગજને મનોરંજન મળે.
————–