-અને સત્યેન શાહને પતાવી દેવા મયંકે સલીમને ફોન કર્યાે

સત્-અસત્

( નવલકથા પ્રકરણ – 3 )

લે. – સંગિતા સુધીર

( વહી ગયેલા વાર્તાનો સાર )

–અને સત્યેન શાહને પતાવી દેવા મયંકે સલીમને ફોન કર્યાે

મયૂરીનો ‘ગજગામિની‘માં ઇન્ટરવ્યૂ વાંચી તેના મોટા ભાઈ મયંકનું લોહી ઊકળી ગયું. પિતા માણેકલાલના અચાનક મૃત્યુ બાદ ગણદેવીની આંબા-ચીકુની વાડીઓની અને કુટુંબની જવાબદારી મયંક પર આવી પડી હતી. મયંકે મુંબઈના ધનિક કુટુંબના પુત્ર મહેશકુમાર સાથે બહેન મયૂરીનાં લગ્ન કરાવ્યાં હતાં. તેના બનેવી મહેશકુમારની છાપ એક કપટી બિઝનેસમેન તરીકેની હતી. તો લોકો મયંક વિશે પણ સારું બોલતા ન હતા. સાળો અને બનેવીએ રાજકારણમાં ઝંપલાવતા બંને વધુ લુચ્ચા અને કપટી બન્યા હતા. દરમિયાન મયૂરીને ફોન કરી પોતાને આ વાતથી કેમ અજાણ રાખ્યો તેમ જણાવી મયંકે બળાપો ઠાલવ્યો. પ્રત્યુત્તરમાં મયૂરીએ સત્યેન શાહની પ્રતિષ્ઠા અને પચ્ચીસ વર્ષ અગાઉના સંકુચિત સમાજના કારણે પોતે ચૂપ રહી હોવાનું જણાવ્યું. પતિ મહેશ અને તે બંને ચૂંટણી લડવાના હોઈ કારકિર્દી જોખમાય તેવું કોઈ જ કામ ન કરવાની ભાઈ મયંકને તેણે સલાહ આપી. જોકે, મયંકે સત્યેન શાહને પાઠ ભણાવવાનો દ્રઢ નિશ્ચય કર્યાે. ગણદેવીમાં મયંંકની ખુદની છાપ ગુંડાની હતી. લોકસભાની ચૂંટણી લડવાનો મનસૂબો ધરાવતો મયંક તેના ગેરકાયદે કામો ગુંડા ટોળકી મારફતે કરાવતો હતો. તેણે સુરતના ગુંડા સલીમને ફોન કરી સત્યેન શાહને પતાવી દેવાની સૂચના આપી. જોકે, અત્યાર સુધી કોઈનું કાટલું ન કાઢનારા સલીમે આ કામ અન્ય વ્યક્તિ પાસે કરાવી આપવાની હૈયાધારણ આપી. આ કામ પેટે તે વ્યક્તિને એક કરોડ અને સલીમને વીસ લાખ ચૂકવવાનું મયંકે નક્કી કર્યું. બીજી તરફ પત્ની અને ત્રણ ઉંમરલાયક સંતાનોને ત્યજી ટોચની ફિલ્મ અભિનેત્રી મહેક સાથે ‘લિવ ઇન રિલેશનશિપ‘માં રહેતા તેજાનીએ પણ મહેકના ખુલાસા બાદ સત્યેન શાહને ખોખરો કરવા ઇન્ડસ્ટ્રીમાં કાળાં કરતૂતો કરનારને સોપારી આપી. તો આ તરફ સ્વિમિંગ ચેમ્પિયન સુઝન સેલવમને ચાહતા તેના ઇન્સ્ટ્રક્ટર ડેવિડ ગોન્સાલ્વિસે સત્યેન શાહને પાઠ ભણાવવાનો પ્લાન ઘડ્યો. રંજના સેનની કામોત્તેજક નલકથાઓના ચાહક અને તેના પ્રેમી અમર્ત્યએ પણ સત્યેન શાહનું ખૂન કરવાનું નક્કી કર્યું. જ્યારે લચ્છુ અદનાનીએ પણ પત્ની રમણીના શોષણનો બદલો લેવાનું નક્કી કરી પોતાની રિવોલ્વર કાઢી. આ બધાની વચ્ચે ફ્રીલાન્સ રિપોર્ટર અટલે સત્ય હકીકત બહાર લાવવાનું નક્કી કર્યું હતું. મુંબઈના છત્રપતિ શિવાજી ટર્મિનસ સામે આવેલી પ્રેસ ક્લબમાં તે પહોંચ્યો. ત્યાં ગજગામિનીનો રિપોર્ટર ધર્મેશ પંડ્યા, ગરવો ગુજ્જુનો તંત્રી રાજેશ શાહ, ગુડ આફ્ટરનૂન અખબારના ચીફ રિપોર્ટર ડેનિયલ ફર્નાન્ડીસ, હિન્દુસ્તાની અખબારના તંત્રી પવન મિશ્રા, ફ્રીલાન્સર મદન સિંહ વગેરે ત્યાં બેઠેલા હતા. તે બધા ગજગામિનીમાં છપાયેલા મયૂરીના ઇન્ટરવ્યૂની ચર્ચા કરતા હતા. તેમની વાતોએ અટલને સત્યેન શાહની નિર્દાેષતા વિશે વધુ વિચારતો કરી મૂક્યો.            

હવે આગળ વાંચો…

રિપોર્ટરોની મહેફિલ જામે, એ પણ પ્રેસ ક્લબમાં દારૃ પીતાં પીતાં, એટલે એ ઝટ લઈને વિખેરાઈ ઓછી? એમાં પણ જ્યારે ચર્ચાનો વિષય સ્ત્રી અને એમના જાતીય શોષણનો હોય એટલે તો કોઈને એ મહેફિલમાંથી ઊઠવાનું મન જ ન થાય. ડેનિયલે કરેલા કથને અટલને ‘સત્યેન શાહ જરૃર નિર્દોષ હશે, આ સ્ત્રીઓએ એની ઉપર કરેલા આક્ષેપો પાછળ નક્કી કોઈ ભેદ હશે.’ એવું વિચારતો કરી મુક્યો. અટલની વિચારધારામાં ‘હિન્દુસ્તાની’ અખબારના તંત્રી પવન મિશ્રાના કથને ખલેલ પહોંચાડી, એટલું જ નહીં, પણ એને ચોંકાવ્યો.

‘અને અટલ, રમણી અદનાનીના સત્યેન શાહ વિરુદ્ધ જાતીય સતામણીના આક્ષેપો જો તું જાણે તો સત્યેન શાહ કેટલી નીચ કક્ષાનો પુરુષ છે એની તને ખબર પડશે.’

‘એટલે? તેં મિસિસ રમણી અદનાની, જેઓ ખૂબ જ મોટાં સોશિયલ વર્કર હોવાનો દાવો કરે છે, એમનો ઇન્ટરવ્યૂ કર્યો?’ અટલે પવનને પ્રશ્ન કર્યો.

‘હા, અને મેં સ્વિમર સુઝનનો પણ ઇન્ટરવ્યૂ કર્યો છે. એ ઑલિમ્પિક્સ ગોલ્ડ મેડાલિસ્ટની વાત તું જાણશે તો અટલ, તને એવું જ લાગશે કે સત્યેન શાહને તો ચીરી નાખવો જોઈએ.’ પવનને પૂછવામાં આવેલા પ્રશ્નનો ઉત્તર ડેનિયલે આપ્યો અને અટલનો બીયર પીવા માટે ઊંચો કરેલો ગ્લાસ અટકી ગયો.

‘કોઈએ રાઇટર રંજના સેનનો ઇન્ટરવ્યૂ લીધો છે કે નહીં?’ મિસિસ મયૂરીનું સાંભળીને ‘મી ટુ’ કહેનારી અન્ય ચાર સ્ત્રીઓમાંની બાકી રહેલી સ્ત્રી વિશે અટલે પૂછપરછ કરી.

‘હા, હા, આ રાજેશે એ ચાન્સ લઈ લીધો છે.’ ફરિયાદ કરતાં મદને અટલને જણાવ્યું.

‘રાજેશ, રંજના સેને તો સનસનાટી ભરી જ વાતો કરી હશે. એ તો રોમેન્ટિક નોવેલો જ લખે છે ને?’ અટલે પ્રશ્ન કર્યો.

‘યાર અટલ, રંજનાનો ઇન્ટરવ્યૂ મદને જ કરવો જોઈતો હતો?’ રાજેશે કહ્યું.

‘કેમ? કેમ?’ પવને પૂછ્યું.

‘તો પછી સાલા, તેં એ ચાન્સ કેમ લઈ લીધો? મારા માટે એ રહેવા કેમ ન દીધો?’ મદને ફરિયાદ કરી.

‘કાનમાંથી કીડા ખરી પડે એવી વાત રંજના સેને મને કરી.’ રાજેશે જણાવ્યું.

હવે અટલે ધર્મેશનું ધ્યાન ફરી પાછું મિસિસ મયૂરી તરફ દોર્યું અને એને પૂછ્યું ઃ

‘તેં જ્યારે મિસિસ મયૂરીનો ઇન્ટરવ્યૂ લીધો ત્યારે તને એવું લાગ્યું હતું કે તેઓ સાચ્ચું કહી રહ્યાં છે? એમના હાવભાવ તેં જોયા હતા?’

‘સાચ્ચું? અરે સોએ સો ટકા સાચું. પહેલાં તો તેઓ કંઈ પણ કહેતાં ખચકાતાં હતાં. પછી એમણે ખચકાતાં ખચકાતાં એમના પર થયેલા બળાત્કારની વાત કરી. અંતે તેઓ રડી પડ્યાં. અટલ, એ વાતમાં શંકા જ નથી કે તેઓ સાચું કહેતાં હતાં. તું કેમ એમની વાતને સાચી માનવા તૈયાર નથી? જો એમની વાત ખોટી હોત તો સત્યેન શાહ જેવો માણસ એ જ સમયે સ્ટેજ ઉપર જઈને મિસિસ મયૂરીને તમાચો ચોડી ન દેત? રિપોર્ટરોને કંઈ પણ કહેવાની ના પાડી. તને પણ મળવા નથી માગતા. એ શું દેખાડે છે? અરે, એ સત્યેન શાહ જ લંપટ છે. તેં જોયું નહીં, અમેરિકાનો પ્રેસિડન્ટ એણે પણ એક પોર્નોગ્રાફીમાં કામ કરતી સ્ત્રી જોડે લંપટવેડા કર્યા હતા અને અમેરિકાનો બીજો પ્રેસિડન્ટ, એણે તો પહેલાં ના… ના કરી અને પછી વ્હાઈટ હાઉસના ઓવલ રૃમમાં જે રંગરેલિયા મનાવી હતી એ કબૂલ્યું. હોલિવૂડમાં તો આવા લોકોની લંગર લાગેલી છે.’

હવે ડેનિયલે ધર્મેશના કથનને સમર્થન આપતાં કહ્યું ઃ ‘અમેરિકાની રિપબ્લિકન પાર્ટીના આલાબામા સ્ટેટના સેનેટરના નોમેની રોય મૂર સામે પણ લી કોર્ફમેન નામની ત્રેપન વર્ષની સ્ત્રીએ એવો આક્ષેપ કર્યો છે કે એ જ્યારે ચૌદ વર્ષની હતી ત્યારે એ સમયે બત્રીસની ઉંમરના રોયે એમની જોડે જાતીય અડપલાં કર્યાં હતાં.’

‘ઓગણચાલીસ વર્ષ પછી કોર્ફમેનને ભાન થયું કે એની સાથે જાતીય અડપલાં કરવામાં આવ્યાં હતાં?’ અટલે આશ્ચર્ય વક્ત કર્યું.

‘તું એમ પ્રશ્ન ન કર. હું જે કહું છું એ ગપગોળા નથી. પ્રતિષ્ઠિત અખબારોમાં આ સમાચાર આવ્યા છે.’ ડેનિયલે અટલના પ્રશ્નાર્થ ઉચ્ચારોને રદિયો આપતાં કહ્યું.

‘હાલમાં જ અમેરિકાના લાડકા ઍક્ટર કેવિન સ્પેસી વિરુદ્ધ પણ જાતીય શોષણના આક્ષેપો થયા છે.’ પવને જણાવ્યું.

‘કેવિન સ્પેસી કોણ છે?’ મદન સિંહે અમેરિકન ઍક્ટર વિશે એની અજ્ઞાનતાનું પ્રદર્શન કરતો પ્રશ્ન પૂછ્યો.

‘કૌન બનેગા કરોડપતિ, ઇન્ડિયાના આ સૌથી વધુ પોપ્યુલર ટીવી શૉથી પણ વધુ પોપ્યુલર અમેરિકાનો ટીવી શૉ ‘હાઉસ ઑફ કાર્ડ્સ’નો એ ઍન્કર છે. એની સામે હમણાં જાતીય શોષણના આક્ષેપો થયા. એને કારણે ‘હાઉસ ઑફ કાર્ડ્સ’ ટીવી શૉ બંધ કરવામાં આવ્યો. કેવિન સ્પેસી, જેમાં અભિનય કરતો હતો એ હોલિવૂડની એક ખૂબ જ ખર્ચાળ ફિલ્મ, જે ફિલ્મનું પોણા ભાગનું શૂટિંગ થઈ ગયું હતું એમાંથી કેવિન સ્પેસીને કાઢી મૂકવામાં આવ્યો.’ ડેનિયલે એનું જ્ઞાન પ્રદર્શિત કરતાં જણાવ્યું.

‘હોલિવૂડમાં જ નહીં, બોલિવૂડમાં અરે, આખી દુનિયામાં સ્ત્રીઓનું શોષણ કરનારા લોકો ભર્યા પડ્યા છે.’ મદને એનો અભિપ્રાય આપ્યો.

‘તમે લોકો હોલિવૂડના દાખલાઓ આપો છો તો તમને એ વાતની તો જાણ હશે કે હાલમાં જ એક સમયમાં જે ‘બીબી’ તરીકે જાણીતી હતી એવી હોલિવૂડની સૌથી વધુ સેક્સી ફ્રેન્ચ હીરોઇન, જેણે ચાલીસ ફિલ્મોમાં કામ કર્યું છે અને ‘પ્લેબૉય’ મૅગેઝિને સૌથી સેક્સી અભિનેત્રી તરીકે ગણાવી છે એ બ્રિજીટ બાર્ડોટે કહ્યું છે કે અનેક સ્ત્રીઓ પ્રોડ્યુસરોને રિઝવવા જાતે જ પોતાની જાતને સમર્પિત કરે છે અને વર્ષો બાદ અજ્ઞાત અવસ્થામાં ધકેલાઈ ગઈ હોય ત્યારે ‘મી ટુ’ કહીને પ્રસિદ્ધિ મેળવવા માટે પ્રખ્યાત વ્યક્તિઓ ઉપર ખોટા આક્ષેપો કરે છે.’ અટલે કહ્યું.

‘આજે એ ૮૩ વર્ષની બ્રિજીટ બાર્ડોટે પોતે પણ પ્રસિદ્ધિ મેળવવા આવું કહ્યું ન હોય એની શું ખાતરી?’ ધર્મેશે અટલના કથનને ખંડિત કરતો સામો પ્રશ્ન કર્યો.

‘જો ધર્મેશ, મિસિસ મયૂરી, રંજના સેન, સુઝન, મહેક, રમણી આ બધી સ્ત્રીઓ પ્રસિદ્ધિ ઝંખે છે. એ મેળવવા માટે જ એમણે સત્યેન શાહ જેવા આપણા સમાજના ખૂબ જ જાણીતા અને સેલિબ્રિટી કહેવાતા પુરુષ સામે આક્ષેપ કર્યો છે. આવી વ્યક્તિ સામે આક્ષેપ કરવાથી એમને રાતોરાત પ્રસિદ્ધિ મળી જાય.’ અટલ એના વિચારોમાં અટલ હતો. એણે એની વાત આગળ ચલાવતાં કહ્યું ઃ

‘જો ધર્મેશ, તું તો એક ખંધો રિપોર્ટર છે. તેં તો ઘાટ ઘાટનાં પાણી પીધાં છે. તને શું ખબર નથી, પ્રસિદ્ધિ માટે લોકો શું શું કરે છે? આત્મકથા લખે છે કે લખાવે છે. પછી પોતાના જ માણસો આગળ એમાંના લખાણના એકાદ પ્રસંગનો વિરોધ કરાવે છે. કોર્ટમાં કેસ કરે છે. આથી એમની આત્મકથા, એમની બાયોગ્રાફી જે સામાન્ય રીતે કોઈ ન ખરીદે એ ચપોચપ વેચાય છે.’

‘અટલ, તું શું એમ કહેવા માગે છે કે લોકો પોતે જ પોતાની બદનામી કરાવે છે? નેગેટિવ પબ્લિસિટી કરાવે છે? નેગેટિવ માર્કેટિંગ કરે છે?’ ધર્મેશે એની શંકા વ્યક્ત કરી.

‘હા ધર્મેશ, આજે જ નહીં, વર્ષોથી લોકો પબ્લિસિટી માટે, માર્કેટિંગ માટે પોતાની જાતને પણ વખોડતા ને વગોવતા હોય છે. ફિલ્મોની પ્રસિદ્ધિ માટે પ્રોડ્યુસરો પણ આવા જ નેગેટિવ પબ્લિસિટીના કીમિયા અજમાવે છે. તને ખબર છે, દર ત્રીજી ફિલ્મનો એના રિલીઝ થવાના ટાઇમે જ વિરોધ થાય છે. આ ફિલ્મ રિલીઝ ન કરવી જોઈએ એવી હાઈકોર્ટ અને સુપ્રીમ કોર્ટમાં માગણી થાય છે. એને કારણે લોકોને એ ફિલ્મ જોવાની જિજ્ઞાસા થાય છે. મારા મનમાં એ વાત બેસતી જ નથી કે સત્યેન શાહ સામે કરવામાં આવેલ આક્ષેપો સાચા હોય. મને એવી શંકા પડે છે કે સત્યેન શાહ સામે કોઈ ભયંકર કાવતરું ઘડી રહ્યું છે.’ અટલ એના વિચારોમાં અડગ હતો.

‘અરે, કાવતરું શું ને વાત કેવી? જો, આપણે બધા જેન્ટ્સ અહીંયા બેઠા છીએ એટલે કબૂલાત કરવામાં વાંધો નથી. હા, પણ કોઈ છાપી નહીં મારતા. આપણે બધાએ ક્યારેક ને ક્યારેક ચાન્સ મળે ત્યારે કોઈ ને કોઈ સ્ત્રી જોડે અડપલાં નથી કર્યાં? સાલો આ મદન, એ તો એ બાબતમાં એક્સપર્ટ છે. અરે, પુરુષની જાત જ એવી છે. એ નાનો હોય કે મોટો, ભણેલો હોય કે ગમાર, કડકો હોય કે પૈસાવાળો, સ્ત્રીને જોઈ નથી ને એની દાનત બગડી નથી. મને તો આ પાંચેય સ્ત્રીઓની વાત સાવ સાચી લાગે છે.’ ચર્ચાનો અંત આણવા ધર્મેશે સત્યેન શાહ સામે જે પાંચ સ્ત્રીઓએ આક્ષેપો કર્યા હતા એ વિશે એનો નિર્ણય આપી દીધો.

સુરતમાં આ જ સમયે ‘ગેટ-વૅ હોટેલ’ની કૉફી શૉપમાં બે વ્યક્તિઓ આપસમાં ગુફ્તગો કરી રહી હતી. સાથે લાવેલ બે મોટી સૂટકેસને ખસેડતાં એમાંના એકે બીજાને કહ્યું ઃ

‘ફોટાની શું જરૃર છે. ગૂગલ પર સત્યેન શાહ ટાઈપ કરજે. એના પચાસ ફોટા જોવા મળશે. આ લે, અડધું ખોખું છે. બાકીનું અડધું ખોખું નિયમ મુજબ, કામ પત્યા પછી.’

‘સલીમભાઈ સમજો, કામ હો ગયા. બાકી પૈસા તૈયાર રખના.’

* * *

‘નહીં. નહીં. મિસ્ટર કાંતિલાલ, તમારાં ત્રણેય બાળકોએ મારી સ્કૂલમાં તરખાટ મચાવી દીધો છે. ઍક્ચ્યુલી, હું એમને કાઢી મૂકવા માગું છું, પણ તમારી આબરૃ જાય એ માટે એમ નથી કરતો, પણ એક ચોથી આફત! નહીં… નહીં… હું કોઈ પણ ભોગે તમારા ચોથા સંતાનને તો મારી સ્કૂલમાં ઍડ્મિશન નહીં જ આપું.’

મુંબઈના વૈભવી કુટુંબોમાં જેમની ગણના થતી હતી એવા એક અત્યંત વૈભવી કુટુંબના કાંતિલાલ જગજીવનદાસ શાહ જ્યેષ્ઠ પુત્ર હતા. બૉમ્બે સ્ટૉક એક્સચેન્જનું એ સમયે મહામૂલ્ય ગણાતું કાર્ડ તેઓ ધરાવતા હતા. સ્ટૉક બ્રોકરના બિઝનેસ ઉપરાંત કાંતિલાલ પરેલમાં આવેલ એક કાપડની મિલમાં, મુંબઈના સૌથી મોટા બિલ્ડરના બિલ્ડિંગ કન્સ્ટ્રક્શનના બિઝનેસમાં, રે રોડ ઉપર આવેલ સૌથી મોટી લાકડાની વખારમાં, ચર્ચગેટ ઉપરના બ્રેબોર્ન સ્ટેડિયમમાં આવેલ એક દવાની દુકાનમાં અને ઝવેરી બજારની સૌથી જૂની ઝવેરાતની દુકાનમાં ભાગીદારી ધરાવતા હતા. નાણા ધીરવાનો બિઝનેસ પણ તેઓ કરતા હતા. ફિલ્મ ઇન્ડસ્ટ્રીમાં માસિક ચાર ટકા વ્યાજે પૈસા ધીરીને એમાંથી તેઓ ધૂમ કમાણી કરતા હતા. એટલું જ નહીંં, બીપીટીના દસ ગંજાવર ગોડાઉનોના તેઓ ભાડૂત હતા. એ બધાં જ ગોડાઉનો એમણે જેમ બીપીટીના બીજા ભાડુઆતો કરે છે તેમ તેઓ બીપીટીને જે ભાડું આપતા હતા એનાથી પચાસ ગણા વધુ ભાડે લીવ ઍન્ડ લાઇસન્સથી અન્યોને વાપરવા આપ્યા હતા. આમ કાંતિલાલની પાંચેય આંગળીઓ ઘીમાં હતી. તેઓ સબ બંદર કા વેપારી હતા.

‘શશીકાંત… ક્યાં છે એ નાલાયક? સાલા એ નપાવટ શશિયાએ મારું નામ બોળ્યું છે.’ સત્યેનને ઍડ્મિશન આપવાની મૉડર્ન સ્કૂલના પ્રિન્સિપાલ પાસેથી સાફ ના સાંભળીને ઘરે આવેલ કાંતિલાલનો ગુસ્સો સાતમા આસમાને પહોંચ્યો હતો. સામાન્ય રીતે અભદ્ર ભાષાનો ભદ્ર કાંતિલાલ ઉપયોગ કરતા ન હતા, પણ આજે એમના પુત્રનું સ્કૂલનું એક કારનામું સાંભળીને તેઓનું માથું પ્રિન્સિપાલ આગળ શરમથી ઝૂકી ગયું હતું અને ઘરે આવતાં ગુસ્સાથી ફરી ગયું હતું.

‘બાપુજી, શું છે?’ શશીકાંતને બદલે એની બે નાની બહેન, ભાનુમતી અને જ્યોત્સ્ના પિતાની ત્રાડ સાંભળીને દોડતી આવી. મોટી ભાનુમતીએ પ્રશ્ન કર્યો.

‘શું છે? શું છે? શુંં કરો છો? ક્યાં છે એ તમારો નાલાયક ભાઈ?’

‘કોણ સત્યેન?’ હવે નાની જ્યોત્સ્નાએ પૂછ્યું.

‘સત્યેન નહીં. એ કંઈ તમારા ત્રણે જેવો નાલાયક નથી.’

‘ઓહ! તો તમે શશીકાંતભાઈની વાત કરો છો.’ પિતાએ એને પણ નાલાયક કહી એ વાત અવગણતાં જ્યોત્સ્નાએ ફોડ પાડ્યો.

‘હા. એ જ. તમારો એ બદમાશ ભાઈ ક્યાં છે?’

‘મોટા ભાઈ તો ક્રિકેટ રમવા ગયા છે.’ વાતચીતનો દોર હવે ભાનુમતી આગળથી જ્યોત્સ્નાએ હસ્તગત કર્યો હતો.

‘બસ, આખો દિવસ રમવાનું અને રખડવાનું. ભણવાનું તો નામ જ નહીં લેવાનું. આ છોકરો મોટો થઈને શું ઉકાળશે કોણ જાણે? તમે બંને બહેનો શું કરતી હતી?’

‘કંઈ નહીં.’ જ્યોત્સ્નાનો જવાબ ટૂંકાક્ષરી હતો.

‘બસ, સ્કૂલમાં પણ કંઈ કરતી નથી અને ઘરે પણ કંઈ કરતી નથી. બાપના પૈસે ફુલફટાક થઈને તાગડધિન્ના કરો છો. ભણવાના નામે મીંડું અને તોફાનમાં એક્કા.’

‘બાપુજી, આજે તમને થયું છે શું? આટલા ગુસ્સામાં કેમ છો?’ હવે ભાનુમતીએ જ્યોત્સ્નાનું સ્થાન લેતાં પૂછ્યું.

‘ગુસ્સો ન કરું તો શું કરું? આ તમારા ત્રણેનાં કારસ્તાનોને લીધે સત્યેનને ઍડ્મિશન આપવાની તમારા પ્રિન્સિપાલે ચોખ્ખી ના પાડી. આજ સુધીમાં કોઈ માઈના લાલે મને નન્નો નથી ભણ્યો. આજે તમારા લીધે મારે ના સાંભળવી પડી.’

‘અમે શું કારસ્તાનો કર્યાં છે?’ હવે જ્યોત્સ્નાએ પૂછ્યું.

‘તું પૂછે છે કે તમે શું કારસ્તાનો કર્યાં? પરમ દિવસે જ રિસેસમાં તારા ક્લાસની બે છોકરીઓ બાથરૃમમાં ગઈ હતી. તેં બહારથી દરવાજો બંધ કરીને એમને કલાકો સુધી એમાં ગોંધી રાખી.’

‘બાપુજી, એ તો પેલી ચાંપલી ચંપા અને દોઢડાહ્યી દયા હતી. બંને ટીચર પાસે મારી ખોટી ખોટી ચૂગલી કરતી હતી. એમને સજા તો કરવી જ જોઈએ ને?’ જ્યોત્સ્નાએ ખુલાસો કર્યો. ભાનુમતી એ સાંભળીને મોં આડે હાથ ધરીને ખી… ખી… ખી… કરીને હસવા લાગી.

‘હસે છે શું? તારી બહેને આ જે કારસ્તાન કર્યું એ કંઈ પહેલું નહોતું. તમારા પ્રિન્સિપાલ તો તમને ત્રણેયને સ્કૂલમાંથી કાઢી મૂકવાના હતા. મારી બે આંખની શરમે એમણે એમ કર્યું નથી. તમે ત્રણેયે તો મારી આબરૃ લીધી છે.’

‘ભાઈએ એવું શું કર્યું હતું?’ અજાણી બનીને ભાનુમતીએ પિતાને જ પ્રશ્ન કર્યો.

‘એવું શું કર્યું હતું? તને ખબર નથી? ચાલુ ક્લાસે આગળની બેન્ચ ઉપર બેઠેલી નયનાનો પાછળ લટકતો લાંબો ચોટલો શશીકાંતે કાતરથી કાપી નાખ્યો. એના પિતા તો શશીકાંત સામે પોલીસમાં ફરિયાદ કરવાના હતા. મારી આબરૃ ન જાય એ માટે પ્રિન્સિપાલે એમને એમ કરતાં અટકાવ્યા હતા.’

‘એ નયના તો છે જ સાવ નગુણી. એણે પોતે જ ભાઈને કહ્યું હતું કે મારો ચોટલો ખૂબ જ લાંબો છે. મને લાંબા વાળ ગમતા નથી. એટલે તું જરા એ કાપીને ટૂંકા કરી આપ. ભાઈએ જ્યારે એના કહેવા પ્રમાણે કર્યું તો ખોટેખોટું રડવા લાગી અને ટીચરને ફરિયાદ કરી.’ ભાનુમતીએ ભાઈનો પક્ષ લેતાં કહ્યું.

‘ચાલ, જુઠ્ઠી. ભાઈનો ખોટેખોટો બચાવ કરે છે.’ એમનાં સંતાનોને બરાબર ઓળખતા હોવાથી કાંતિલાલ જાણી ગયા કે બહેન જૂઠાણા દ્વારા ભાઈનો બચાવ કરી રહી છે.

‘ના… ના. બાપુજી, બહેનની વાત સાવ સાચ્ચી છે. એ નયના તો બહેનના ડબ્બામાંથી રોજ બપોરના નાસ્તો કરે છે. હવે ભાઈને ખોટો બદનામ કરે છે. સાવ નઠારી છે.’ જ્યોત્સ્નાએ બહેનનું ઉપરાણુ તાણ્યું.

ફેલોશિપ સ્કૂલના પ્રિન્સિપાલે પણ કાંતિલાલના સૌથી નાના પુત્ર સત્યેનને એમની સ્કૂલમાં પ્રવેશ આપવાની ના પાડી. કાંતિલાલનાં ત્રણ સંતાનોએ સ્કૂલની બાબતમાં એમને બ્લૅક લિસ્ટમાં મૂકી દીધા હતા. વારાફરતી, મુંબઈની એક પછી એક ચિલ્ડ્રન્સ એકેડેમી, ભરડા, કબીબાઈ આમ બધી જ સ્કૂલોમાં સત્યેનના ઍડ્મિશન માટે પ્રયત્ન કર્યા પછી છેલ્લે કાંતિલાલ હ્યુજીસ રોડ ઉપર આવેલ, અત્યંત મૉડર્ન વિચારધારા ધરાવનાર ન્યુ એરા સ્કૂલના પ્રિન્સિપાલને મળ્યા.

‘મિસ્ટર વ્યાસ, સત્યેન મારાં અન્ય ત્રણ સંતાન જેવો નથી. એ ત્રણેય જેટલાં નપાવટ છે, સત્યેન એટલો જ સુશીલ છે. પાંચ વર્ષનો છે, પણ પંદર વર્ષના છોકરા જેટલી હોશિયારી ધરાવે છે. મારા શશીકાંત, ભાનુમતી અને જ્યોત્સ્ના જેટલાં અવિવેકી, અસભ્ય અને તોફાની છે એટલો જ સત્યેન વિવેકી, સભ્ય અને શાંત છે. તમે એની પરીક્ષા લઈ શકો છો. એક અઠવાડિયું, ફક્ત એક અઠવાડિયું સત્યેનને તમારે ત્યાં ક્લાસ એટેન્ડ કરવા દો. એ દરમિયાન એની વર્તણૂક સારી લાગે તો જ એને તમારી સ્કૂલમાં પ્રવેશ આપજો.’

પ્રગતિશાળી વિચાર ધરાવનાર ન્યુ એરા સ્કૂલ કૉ-એજ્યુકેશન હતી. છોકરા-છોકરીઓને ત્યાં સાથે ભણાવવામાં આવતાં. સાતમા ધોરણ સુધી ગુજરાતીમાં શિક્ષણ અપાતું. સાથે-સાથે અંગ્રેજી ભાષા પણ પહેલા ધોરણથી જ શીખવવામાં આવતી. આઠમા ધોરણથી બધું જ શિક્ષણ અંગ્રેજી ભાષામાં અપાતું. વિદ્યાર્થીઓ માતૃભાષા તો બરાબર શીખતા જ, પણ અંગ્રેજી ઉપર પણ સારું પ્રભુત્વ મેળવતા. મુંબઈની બીજી સ્કૂલોમાં ન હોય એટલું બહોળું શિક્ષણ ઉપરાંત અન્ય ઇતર પ્રવૃત્તિઓ ન્યુ એરા સ્કૂલમાં હતી. રોજ સવારના એસેમ્બલી ભરાય. જુદા જુદા ધર્મની પ્રાર્થના થાય. એકાદ વિદ્યાર્થી રોજ અખબારોમાંથી તારવેલા અગત્યના સમાચારો વાંચી સંભળાવે. પ્રિન્સિપાલ વિદ્યાર્થીઓને શિખામણના શબ્દો કહે. હ્યુજીસ રોડ પર આવેલ ન્યુ એરા સ્કૂલની બાજુમાં જ ગોવાલિયા ટૅન્કનું મેદાન છે. ભણવાના વિષયોની સાથે-સાથે વિદ્યાર્થીઓને આ મેદાનમાં રમવા માટેના પણ ખાસ પિરિયડ રાખવામાં આવતા. અમેરિકામાં જે રમત ખૂબ જ પ્રખ્યાત છે એ ‘બેઝબૉલ’ની રમત, જે હજુ આજે પણ મુંબઈમાં કોઈ રમતું નથી, એ રમત ન્યુ એરા સ્કૂલના વિદ્યાર્થીઓને રમાડવામાં આવતી. ચિત્રકળા અને સંગીતનું શિક્ષણ પણ વિદ્યાર્થીઓને આપવામાં આવતું. એટલું જ નહીં, જીવન જરૃરિયાતનાં અન્ય કામો, જેમ કે ખમીસનાં બટન ટાંકવાં, રસોઈ કરવી વગેરે પણ વિદ્યાર્થીઓને શીખવાડવામાં આવતા. અવારનવાર પિકનિક યોજાતી. સહજીવનની તાલીમ નાનપણથી જ આપવામાં આવતી. વિદ્યાર્થીઓનો સર્વાંગી વિકાસ થતો.

કાંતિલાલની વિનંતીને ન્યુ એરા સ્કૂલના પ્રિન્સિપાલ નકારી ન શક્યા. સત્યેન ખરેખર કાંતિલાલ કહે છે એવો સારો છોકરો છે એ જાણવાની એમણે દરકાર કરી. અઠવાડિયાની અંદર તો સત્યેન એના ક્લાસનાં બધાં જ બાળકોનો પ્રિય અને શિક્ષકોનો વ્હાલો થઈ ગયો. પ્રિન્સિપાલ મિસ્ટર વ્યાસે સત્યેનને પોતાની સ્કૂલમાં ઍડિ્મશન આપી દીધું. સત્યેન તો હતો જ હોશિયાર. એમાં એને ન્યુ એરા જેવી ઉત્તમ સ્કૂલમાં શિક્ષણ પ્રાપ્ત થયું આથી એની બુદ્ધિ અત્યંત ખીલી. બોર્ડની સેકંડરી સ્કૂલ એક્ઝામિનેશન એટલે કે એસએસસીમાં એ ફક્ત ફર્સ્ટ ક્લાસ જ નહીં, ફર્સ્ટ ક્લાસ ફર્સ્ટ આવ્યો. મેથેમેટિક્સમાં એટલે કે એલ્જિબ્રા, જ્યોમેટ્રી અને ઍરથમેટિક્સમાં એણે સોમાંથી સો માર્ક્સ મેળવ્યા.

એ સમયે કૉલેજમાં આર્ટ્સ, સાયન્સ અને કોમર્સ આ ત્રણ જ વિષયો શીખવાડાતા હતા. જેઓ ખૂબ જ હોશિયાર હોય તેઓ સાયન્સમાં ઍડ્મિશન લેતા. બે વર્ષ સાયન્સમાં ભણ્યા બાદ જેમને ડૉક્ટર થવું હોય તેઓ મેડિસિનમાં અને એન્જિનિયર થવું હોય તેઓ એન્જિનિયરિંગ કૉલેજમાં જતા. જેમને સરવાળા-બાદબાદી અને ગુણાકાર-ભાગાકારમાં રસ હોય, આગળ જતાં ચાર્ટર્ડ એકાઉન્ટન્ટ બનવું હોય કે બેન્કમાં નોકરી કરવી હોય તેઓ કોમર્સમાં ઍડ્મિશન લેતા. ભણવામાં જેઓ સામાન્ય હોય તેઓ આર્ટ્સમાં ઍડ્મિશન લેતા. સત્યેન ખૂબ જ હોશિયાર હોવા છતાં એણે કોમર્સ પસંદ કર્યું. એ સમયે કોમર્સની નંબર વન ગણાતી સિડનમ કૉલેજમાં એણે ઍડ્મિશન લીધું. બી.કોમ.માં પણ એ ફર્સ્ટ ક્લાસ ફર્સ્ટ આવ્યો અને એમ.કોમ.માં પણ એ જ સ્થાન જાળવી રાખ્યું. એમ.કોમ.ની સાથે-સાથે સત્યેને લૉ પણ કર્યું. એમાં પણ અગ્રસ્થાન મેળવીને એણે પોતાની હોશિયારી પ્રદર્શિત કરી. લૉ કૉલેજમાં યોજાતી મુટ કોર્ટમાં સત્યેન આગળ પડતો ભાગ લેતો.

* * *

‘શશીકાંત, તું કાલે ક્યાં હતો? ઑફિસે કેમ આવ્યો નહોતો? ગયા મહિને આપણા બીપીટીના ગોડાઉનના લાઇસન્સીઓ આગળથી તેં જે કૉમ્પન્સેશન ઉઘરાવ્યું હતું એ ઑફિસમાં જમા કેમ નથી કરાવ્યું? એ પૈસા ક્યાં છે?’

પિતાના આ સવાલોનો શશીકાંત પાસે કોઈ જવાબ ન હતો. દર ત્રીજા દિવસે એ કોઈ ને કોઈ બહાનું કાઢીને ઑફિસે ન જતો. ઑફિસને બદલે દોસ્તારો જોડે રખડવા કે ક્રિકેટ રમવા જતો. ગઈકાલે પણ એ ક્રિકેટ રમવા ગયો હતો. શશીકાંત ફક્ત બૅટબૉલની રમત નહોતો રમતો, એ લોકો કોણ કેટલા રન કરશે? કોણ કયા બૉલે આઉટ થશે? કોણ કેટલી સિક્સર કે બાઉન્ડ્રી મારશે? કોણ કેટલી વિકેટ લેશે? કોણ કેટલા કૅચ પકડશે? કોણ રનઆઉટ થશે? આ બધા ઉપર સટ્ટો ખેલતા હતા, જુગાર રમતા હતા. છેલ્લા બે મહિનાથી શશીકાંતની બધી જ અટકળ ખોટી ઠરતી હતી. એ બધા જ સટ્ટા-બધી જ શરત હારી ગયો હતો. બીપીટીના લાઇસન્સીઓ પાસેથી ઉઘરાવેલ કૉમ્પન્સેશનની રકમ એ ક્રિકેટના સટ્ટામાં હારી ગયો હતો.

ભાનુમતી અને જ્યોત્સ્ના, આ બે બહેન પણ એમના મોટા ભાઈ કરતાં ઊતરતી નહોતી. ઝવેરી બજારમાંની પિતાની પાર્ટનરશિપની ઝવેરાતની દુકાનમાંથી તેઓ વાર-તહેવારે કીમતી દાગીનાઓ ઉપાડી લાવતી. એની જાણ કાંતિલાલને મહિનાઓ પછી થતી. બંને બહેને મોટા ભાઈની જેમ જ એસએસસીની પરીક્ષા પાસ થવાના બે વાર નિષ્ફળ પ્રયત્ન કર્યાં પછી ભણવાનું છોડી દીધું હતું. શશીકાંતને તો કાંતિલાલે ઑફિસમાં આવવા જણાવ્યું હતું, પણ ભાનુમતી અને જ્યોત્સ્ના અભ્યાસ છોડી દેતાં ઘરે જ પડ્યાં પડ્યાં મોજમજા કરતી હતી. હજુ તો એમણે માંડ જુવાનીમાં પગ મૂક્યો હતો અને એમનાં પ્રેમપ્રકરણો શરૃ થઈ ગયાં હતાં.

આ ત્રણ સંતાનનાં વ્યવહાર અને વર્તનથી ત્રાસીને કાંતિલાલે ત્રણેયને બને એટલા જલદી પરણાવી દેવાનું વિચાર્યું. જો પરણશે અને માથે જવાબદારી આવશે તો શશીકાંત સીધો થશે અને ઠેકાણે પડશે. એમનાં એ ત્રણે સંતાન નાત-જાતમાં વગોવાઈ ગયાં હતાં. દેખાવડાં છતાં એમને કોઈ કન્યા અને વર આપવા તૈયાર નહોતા. કાંતિલાલની પ્રતિષ્ઠાને કારણે એમની જ્ઞાતિના, પણ આફ્રિકાના કેન્યામાં જઈને ઠરીઠામ થયેલા અને ત્યાંનાં જંગલોમાં ઠેર-ઠેર પોતાના રિસોર્ટ ધરાવતા, શશીકાંતની કારકિર્દીથી અજાણ્યા મદનલાલની પુત્રી હસુમતી જોડે શશીકાંતનું ગોઠવાઈ ગયું. કાંતિલાલે ધાર્યું હતું એમ જ નાઈરોબીમાં જન્મી અને ઉછરેલી આફ્રિકન સિંહણ જેવી હસુમતીએ શશીકાંતને સીધોદોર કરી નાખ્યો. શશીકાંતને પણ કુદરતી વાતાવરણ અને જંગલી જનાવરો વચ્ચે રહેવાનું ફાવી ગયું. સસરાના કેન્યામાં આવેલ મસાઈમારાના જંગલમાંના એક રિસોર્ટને એણે બરાબર સંભાળી લીધો.

ભાનુમતી ભલે ભાંગફોડિયણ હતી, પણ એનું નસીબ જોર કરતું હતું. અમેરિકાનો એક પટેલ એક લગ્નસમારંભમાં એને ભેટી ગયો. વાતમાં ને વાતમાં બંને પ્રેમમાં પડી ગયાં. પિતાની સંમતિ લઈ ભાનુમતી પંકજ પટેલને પરણીને ન્યુ જર્સી ચાલી ગઈ. એણે પણ પતિની ‘સુપર ૮’ મોટેલ બરાબર સંભાળી લીધી.

નાની જ્યોત્સ્ના તો મોટાં ભાઈ-બહેન બંનેને ટપી ગઈ. એનું તો ઑક્સફર્ડના પ્રોફેસર જોડે જામી ગયું. જયવદન સાથે લગ્ન કરીને એ ઇંગ્લેન્ડમાં સ્થાયી થઈ ગઈ.

ત્રણે તોફાની અને નિરાશાજનક જણાતાં સંતાનો આમ થાળે પડી જતાં કાંતિલાલે હાશ અનુભવી. ચોથા સંતાન માટે એમને બિલકુલ ચિંતા નહોતી.

સત્યેને જોતજોતાંમાં કાંતિલાલનો કારભાર દસ ગણો વધારી દીધો. મુંબઈના બિઝનેસ ટાઈકૂનમાં કાંતિલાલની જોડેજોડે સત્યેનની પણ ગણના થવા લાગી. સત્યેન નામ પૂરતો જ સત્ય ન હતો. બિઝનેસમાં પણ એણે એની સત્યતા દર્શાવતાં એક ઈમાનદાર બિઝનેસમેન તરીકે નામના કાઢી હતી. સ્વાભાવિક છે કે આવા પ્રભાવશાળી પુત્ર માટે અનેક માંગા આવે. ચોવીસમા વર્ષે કાંતિલાલે સત્યેનનાં લગ્ન એમની જ હરોળના મુંબઈના બિઝનેસમેન જમનાદાસની સુપુત્રી સાવિત્રી જોડે ધામધૂમથી કર્યાં. પછી…                       (ક્રમશઃ)
————————